Μικρασιατική καταστροφή: Η ανταλλαγή των πληθυσμών -Βιβλίο Τουρκάλας καθηγήτριας

 

Πληθυσμοί εκτοπίζονται  από τις ακτές του Αιγαίου λόγω εθνικιστικών συγκρούσεων. Η ανταλλαγή γίνεται με βάση το θρήσκευμα και κάτοικοι περιοχών με προγονικές ρίζες στον τόπο αυτό αιώνες αναγκάζονται να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς. Κάποιοι μίλησαν για την μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών στους αιώνες. Ο πόνος του ξεριζωμού του υποχρεωτικού εκπατρισμού εξυπηρετούσε τις ανάγκες των εθνών κρατών που αναδύονταν. Η βιαιότητα που επέφεραν οι πολιτικές αποφάσεις και οι στρατιωτικές παρεμβάσεις μπορεί να σβήσει τις μνήμες της διαχρονικής αρμονικής συμβίωσης; Κατά πόσο υπήρχαν υποβόσκουσες ασυμφωνίες;

«Η Ανταλλαγή Πληθυσμών του 1923 Τραύμα και φαντασιακές κοινότητες σε Ελλάδα και Τουρκία»  είναι το πόνημα της Emine Yeşim Bedlek που εκδόθηκε στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg. Το συγγραφικό εγχείρημα αποσκοπεί να συμβάλει στη συμφιλίωση Ελλήνων και Τούρκων, δύο γειτονικών λαών του Αιγαίου οι οποίοι συγκρούστηκαν κατά το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα, κατά την άνοδο του εθνικισμού. Η μετάφραση της μελέτης της Μπεντλέκ στα ελληνικά έρχεται να συμπληρώσει μια σειρά από ομόλογα έργα που στηλιτεύουν τον εθνικισμό και στις δύο όχθες του Αιγαίου.Το πόνημα που φέρει την επιστημονική επιμέλεια του Σπυρίδωνα Πλουμίιδη , σε μετάφραση της Αικατερίνης Χαλμούκου.

 

Η συγγραφέας δεν μένει μόνο στα ιστορικά γεγονότα στη συνθήκη της Λωζάνη, 30 Ιανουαρίου 1923 όταν  η Ελλάδα και η Τουρκία υπέγραψαν τον διακανονισμό ανταλλαγής φυλετικών μειονοτήτων σύμφωνα με ειδικούς όρους και υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ με φόντο τις φλόγες της καιόμενης Σμύρνης. Σε αυτή την δραματική σελίδα της Ιστορίας πρωταγωνιστούν 1,3 εκατομμύρια ορθόδοξοι χριστιανοί από την Ανατολία που ξεριζώθηκαν από τις εστίες τους και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, και αντίστοιχα 300 χιλιάδες μουσουλμάνοι της Ελλάδας μετακινήθηκαν στην Τουρκία.

Τόσο η ελληνική όσο και η τουρκική ηγεσία θεώρησαν την ανταλλαγή αυτή κρίσιμη για τα σχέδια ενίσχυσης του κράτους τους,  στα οποία σχέδια  είχαν εμπλακεί και οι δύο δυνάμεις μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Εδώ, η Emine Bedlek επίκουρη καθηγήτρια Αγγλικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Bingöl της Τουρκίας, προσεγγίζει αυτή την τεράστια αλλαγή στην εθνική σκέψη μέσα από λογοτεχνικά κείμενα - εξετάζοντας τα θέματα της απώλειας, της ταυτότητας, της μνήμης και του τραύματος που βίωσαν και οι δύο πληθυσμοί. Το αποτέλεσμα είναι μια νέα κατανόηση των εντάσεων μεταξύ θρησκευτικής και εθνικής ταυτότητας στη σύγχρονη Τουρκία.

Τι είχε προηγηθεί

Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έχει επικρατήσει στη συλλογική μνήμη ως μια περίοδος σχετικής ελευθερίας και οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Στο μεταίχμιο του 20^ου αιώνα, περισσότερo από ένα εκατομμύριο Έλληνες Ορθόδοξοι ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τέλος σε αυτό το κεφάλαιο της Ιστορίας μπήκε το 1913 μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στους Βαλκανικούς Πολέμους, όταν οι Νεότουρκοι άρχισαν να εφαρμόζουν πολιτικές αποκλεισμού που κατέληξαν στην εθνοτική εκκαθάριση των Ελλήνων Ορθοδόξων στην Ανατολία και την Ανατολική Θράκη τα επόμενα χρόνια. Οι ροές σταμάτησαν  στη Δυτική Ανατολία και την Ανατολική Θράκη  χάρη στην  ελληνική κατοχή των περιοχών αυτών. Mετά την Συνθήκη του Μούδρου και την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Συνδιάκσεψη της Ειρήνης το 1919 η Έλλάδα πήρε το "πράσινο φως" από τις συμμαχικές δυνάμεις του Α' Π.Π. για τηνν αποστολή  εκστρατευτιικού σώματος στη Σμύρνη.  

Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος που ακολούθησε προκάλεσε κύμα βιαιότητας και από τις δύο πλευρές και η ήττα του ελληνικού στρατού προξένησε τον αναγκαστικό εκπατρισμό των Ελλήνων Μικρασιατών προς την Ελλάδα. Η πυρπόληση της πόλης της Σμύρνης ήταν ο επίλογος της ελληνικής παρουσίας στη πόλη.

 

Η νέα προσέγγιση

 

Η Εμινέ Γεσίμ Μπεντλέκ, αναζητεί το κοινό παρελθόν Ελλήνων και Τούρκων της Μικράς Ασίας πριν από την Ανταλλαγή του 1923, βασισμένη σε τρία λογοτεχνικά έργα: Ματωμένα χώματα της Διδώς Σωτηρίου, Πουλιά χωρίς φτερά του Λουί ντε Μπερνιέρ και Μια προίκα αμανάτι: Οι άνθρωποι της ανταλλαγής του Κεμάλ Γιαλτσίν.

Προσδοκία της Μπεντλέκ είναι να δείξει ότι οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Ανατολίας δεν διαπνέονταν από ελληνικά εθνικιστικά αισθήματα, διότι η κουλτούρα και οι παραδόσεις τους ήταν σχεδόν ίδιες με εκείνες των μουσουλμάνων Τούρκων της Ανατολίας, με τους οποίους συμβίωναν επί αιώνες. Η συγκινητική ιστορία των προσφύγων της Μικράς Ασίας δείχνει ότι οι Τούρκοι και οι Έλληνες ήταν σε θέση να συνυπάρχουν πριν από την άνοδο του εθνικισμού και το ξέσπασμα του πολέμου στα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή το 1912, κάτι το οποίο επιβεβαιώνεται μάλιστα από τις γραπτές πηγές και τα διπλωματικά αρχεία.