Βικτωρία Βελλοπούλου: “Ένας νόμος δεν μπορεί να αλλάξει μια νοοτροπία χιλιάδων χρόνων”

“Είπα στον εαυτό μου, ας το δεχτώ και ας ζήσω όπως οι υπόλοιπες γυναίκες”, “Με χτύπησαν και μου είπαν να ακολουθήσω το δρόμο”, “Φοβήθηκα να πω όχι”. Φράσεις που ακούγονται από τα στόματα γυναικών που είχαν την ατυχία να γεννηθούν σε χώρες, όπου οι γυναίκες δεν θεωρούνται άνθρωποι, αλλά κατώτερα όντα με μοναδικό λόγο ύπαρξης την τεκνοποίηση και την τυφλή υποταγή τους στον άνδρα. Φράσεις που στοχεύουν κατευθείαν στην καρδιά μέσα από τα πλάνα της ταινίας “Excision”, της Βικτωρίας Βελλοπούλου, που γυρίστηκε σε μια από τις πιο φτωχές και απομακρυσμένες περιοχές της Κένυας. Εκεί, όπου οι γυναίκες της φυλής των Ποκότ, όπως και 140 εκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο, υφίστανται τη λεγόμενη “κλειτοριδεκτομή”. Ακρωτηριασμός των εξωτερικών γεννητικών τους οργάνων. Ακρωτηριασμός της ψυχής και κατ’επέκταση των ονείρων τους. Κι όμως εκείνες επιλέγουν τη ζωή. Γιατί τελικά η δύναμη είναι γένους θηλυκού…

Συνέντευξη στη Βίκυ Καλοφωτιά

“Γυναίκες και κορίτσια γενναία που τολμούν να μιλήσουν, να αμφισβητήσουν το άδικο και να ονειρευτούν ένα κόσμο με λιγότερο πόνο”, όπως η Τσεμόγιο και η Τσεπόν, τις ιστορίες των οποίων παρακολουθούμε στο ντοκιμαντέρ “Excision”, που

φέρει την υπογραφή σας στο σενάριο και τη σκηνοθεσία. Αλήθεια πόσο εφικτό είναι κάτι τέτοιο για γυναίκες που υφίστανται κλειτοριδεκτομή;

Το κορίτσια της ταινίας ήταν απίστευτα άνετα στο να μιλήσουν για πολλούς λόγους. Καταρχήν στην περιοχή όπου ζουν, είναι πολύ φυσικό να κάνουν όλες κλειτοριδεκτομή, όσο φυσικό είναι για εμάς να βαφτίσουμε ένα μωρό (κι ας μην είναι συγκρίσιμες οι συνέπειες του ενός και του άλλου). Οπότε όχι μόνο τολμούν να μιλήσουν για αυτό αλλά είναι και περήφανες που κατάφεραν να περάσουν από αυτή τη διαδικασία. 

Η κλειτοριδεκτομή είναι στον πολιτισμό των Ποκότ μια τελετή μύησης που προετοιμάζει το κορίτσι για το γάμο, μια τελετή εξαγνισμού και μέσα από τη διαδικασία του πόνου μαρκάρει το πέρασμα στον ενήλικο βίο. Έτσι μπορεί η κοινότητα να την εμπιστευτεί πια, γιατί ήταν άξια και γενναία και άντεξε τον πόνο. “It’s a pain you have to go through” (ελλ.βλ. “είναι ένας πόνος που πρέπει να τον υπομείνεις”) λένε και για την αντρική περιτομή και για τη γυναικεία κλειτοριδεκτομή.  Αλλά για μια ακόμα φορά, οι συνέπειες στην υγεία δεν είναι οι ίδιες.

Για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ ταξιδέψατε σε μια από τις πιο φτωχές και απομακρυσμένες περιοχές της Κένυας, όπου ζει η φυλή των Ποκότ. Τι ήταν αυτό που σας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και δεν θα ξεχάσετε ποτέ από τις συζητήσεις σας με τα κορίτσια της φυλής;

Αυτό που μου έκανε περισσότερο εντύπωση είναι πόσο διαφορετική είναι η επικοινωνία μέσα στο ζευγάρι (μεταξύ ανδρών και γυναικών) στο δικό τους πολιτισμό. Για παράδειγμα, ο τρόπος που η γυναίκα εκφράζει την τρυφερότητά της προς τον άνδρα της ή το αντίστροφο...

Και επίσης μου έκανε εντύπωση πόσο η γεωγραφική απομόνωση σε ένα μέρος που δεν έχει ηλεκτρικό ρεύμα (άρα ούτε τηλεόραση, ραδιόφωνο κλπ.) σημαίνει απόλυτη απομόνωση σε όλα και στα πάντα! Δηλαδή με δύο λέξεις: άλλο σύμπαν!!!

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, 140 εκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο, ζουν με τα εξωτερικά γεννητικά τους όργανα ακρωτηριασμένα παρά τις προσπάθειες που γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο για την εξάλειψη του απάνθρωπου αυτού εθίμου. Τι άλλο χρειάζεται να γίνει για να σταματήσουν οι γυναίκες να βιώνουν αυτό το μαρτύριο;

Το θέμα αυτό χρειάζεται να προσεγγιστεί από πολλές πλευρές. Αρχικά, να πούμε ότι δεν μπορούμε εμείς ως δυτικοί να πηγαίνουμε σε μια χώρα που έχει τον πολιτισμό της και να της επιβάλλουμε τον δικό μας τρόπο σκέψης, τις δικές μας πεποιθήσεις, τη δική μας νοοτροπία με το “έτσι θέλω”. Προφανώς, επειδή υπάρχει καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οφείλουμε να δουλέψουμε σε πολλά επίπεδα με την ηγεσία της χώρας αλλά και με τον λαό ώστε να κατανοήσουν και να επιλέξουν από μόνοι τους αυτό το οποίο είναι το καλύτερο για τη δική τους εξέλιξη. 

Πρόσφατα, ψηφίστηκε νόμος στην Κένυα ο οποίος απαγορεύει την κλειτοριδεκτομή με ποινή ισόβιας φυλάκισης. Παρ’όλα αυτά συνεχίζει να υφίσταται στις μισές από τις 42 φυλές της

 Κένυας. Γιατί πολύ απλά, ένας νόμος όσο σκληρός και αν είναι δεν μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτονται οι άνθρωποι και μια νοοτροπία χιλιάδων χρόνων. Χρειάζεται χρόνος γι’ αυτό. Όμως η παιδεία μπορεί! 

Και εδώ έρχεται το έργο της ActionAid το οποίο σε λίγο χρόνο φέρνει σπουδαία αποτελέσματα. Χρηματοδοτώντας σχολεία και δημιουργώντας ξενώνες κάποια κορίτσια το σκάνε από το σπίτι, ζητάνε άσυλο στο σχολείο, εκεί ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους στην υγεία, ασφάλεια και κυρίως για το δικαίωμα επιλογής που έχουν. Το ποσοστό αναλφαβητισμού (85% αυτή τη στιγμή στη φυλή των Ποκότ) μειώνεται και έτσι αλλάζουν οι πεποιθήσεις από μέσα από τη φυλή και όχι με επιβολή από έξω. Όλο και περισσότερα κορίτσια επιλέγουν το σχολείο αντί του γάμου και εκεί όλα παίρνουν άλλη τροπή. Άρα ο καλύτερος τρόπος για να σταματήσει αυτό το απάνθρωπο έθιμο είναι η εκπαίδευση και η παιδεία. Να έχουν τα παιδιά πρόσβαση στα σχολεία.

Με ποιον τρόπο μπορεί να βοηθήσει και ο καθένας μας σε ατομικό επίπεδο για να συνδράμει στη συνολική δράση έτσι ώστε να πάψει να συμβαίνει αυτό και να προστατευτούν και τα κορίτσια που αποφασίζουν να πουν “όχι” στην κλειτοριδεκτομή;

Είναι μια μεγάλη συζήτηση αυτό. Έρχεται κόσμος και μας λέει ότι θέλει να βοηθήσει. Πέρα από το να δουν την ταινία όσοι περισσότεροι γίνεται και να ενημερωθούν για το θέμα, χρειάζεται να γίνονται στοχευμένες δράσεις μετά από μελέτη στην εκάστοτε περιοχή. Η ActionAid έχει τη φιλοσοφία –και πολύ σωστά κατά τη γνώμη μου- να βοηθάει κοινότητες, ομάδες ανθρώπων και όχι μεμονωμένες περιπτώσεις. Όταν για παράδειγμα βοηθάς

 οικονομικά έναν συγκεκριμένο άνθρωπο, τον βάζεις σε θέση επαίτη, τον κάνεις ζητιάνο. Και αρχίζουν οι ανισορροπίες μέσα στο περιβάλλον του: γιατί αυτόν και όχι εμένα κλπ. 

Όταν βοηθάς μια ομάδα ή κοινότητα όμως, όπως με την χρηματοδότηση ενός σχολείου και ξενώνα ή την οργάνωση ημερίδων για την ενημέρωση των ενηλίκων, τότε τα αποτελέσματα είναι πιο εντυπωσιακά γιατί δρας κατευθείαν αλλάζοντας το συλλογικό ασυνείδητο (και άρα και συνειδητό)! Επίσης, η ΑctionAid έχει κάνει μεγάλη και μακρόχρονη έρευνα για τις πραγματικές ανάγκες της κάθε περιοχής. Και έχει χτίσει το δίκτυο για να υλοποιήσει αποτελεσματικά αυτή τη δράση.

Ποιες ήταν οι πρώτες αντιδράσεις του κοινού στην πρώτη προβολή του “Excision”, στα πλαίσια του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας, “Νύχτες Πρεμιέρας”;

Σοκ, σοκ και σοκ! Ένιωθα ότι μέσα τους γινόντουσαν εκρήξεις σε συναισθηματικό επίπεδο. Κάποιοι μου είπαν: “Μα, που ζούμε;”. Η πιο άμεση αντίδραση είναι κατά πόσο αφορά εμάς τους Έλληνες ένα τέτοιο θέμα, δηλαδή, για παράδειγμα, αν υπάρχουν κρούσματα εδώ στην Ελλάδα από τις αφρικανικές μειονότητες που κατοικούν στην Αθήνα. Αρκετοί επίσης αναρωτήθηκαν και ήθελαν να συζητήσουν για τις εικαστικές και καλλιτεχνικές επιλογές της ταινίας σε ένα τόσο βίαιο θέμα.  

Παρά το σκληρό θέμα του, το ντοκιμαντέρ δεν αφήνει τον θεατή χωρίς ελπίδα, όπως αναφέρεται στο επίσημο δελτίο Τύπου του. Πώς είναι εφικτό κάτι τέτοιο;

Αυτή τη στιγμή συμβαίνει μια μεγάλη αλλαγή. Ψηφίστηκε πρόσφατα κρατικός νόμος που απαγορεύει την κλειτοριδεκτομή με σοβαρές ποινές. Το υπουργείο παιδείας επέβαλε στα σχολεία υποχρεωτικό μάθημα FGM (Female Genital Mutilation, ελλ.βλ. “ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων”) για τα κορίτσια για να ενημερωθούν για τα δικαιώματά τους. Η ποινικοποίηση του εθίμου από τη μια και το καινούργιο επίσημο μάθημα από την

 άλλη βοηθούν σιγά σιγά να αλλάξουν οι πεποιθήσεις και οι αντιλήψεις. 

Τα παιδιά έχουν πρόσβαση στο σχολείο όλο και περισσότερο. Κάθε μέρα και πιο πολλά κορίτσια το σκάνε από το σπίτι για να γλιτώσουν το γάμο και την κλειτοριδεκτομή. Τα ποσοστά αναλφαβητισμού πέφτουν και μαζί τους μειώνονται και τα ποσοστά των κοριτσιών που επιλέγουν τον “παραδοσιακό γάμο” με ό,τι συνεπάγεται. Η αλλαγή άρχισε να είναι ορατή.

Έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον για τη συγκεκριμένη δουλειά και εκτός των ελληνικών συνόρων;

Ναι βέβαια. Η ταινία έχει επιλεγεί στο διαγωνιστικό σε φεστιβάλ του εξωτερικού (Λονδίνο,

 Βαρκελώνη). Έχουν γίνει άρθρα από έντυπα μεγάλου βεληνεκούς επίσης στο εξωτερικό, κυρίως στην Ελβετία (Γενεύη και Λωζάνη) και υπάρχουν προτάσεις για εκδηλώσεις (προβολή ταινίας, συζήτηση, συνέδριο κλπ.) με αυτό το θέμα με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού. Ειδικά στην Ελβετία, υπάρχει πολύ έντονη κινητοποίηση.

Ποια είναι τα μελλοντικά επαγγελματικά σας σχέδια; Ετοιμάζετε ήδη την επόμενή σας ταινία;

Αυτήν την εποχή εργάζομαι πάνω σε ένα ντοκιμαντέρ επίσης ακτιβιστικού χαρακτήρα με θέμα την δράση ενάντια στην ιδιωτικοποίηση των ελληνικών ακτών.  Ελληνικό και καυτό θέμα.

Trailer:

Facebook page:

https://www.facebook.com/ExcisionDocumentary

Συντελεστές

Παραγωγή:                            Indigo View, ActionAid

Σενάριο – σκηνοθεσία:         Βικτωρία Βελλοπούλου

Παραγωγοί:                           Δημήτρης Ξενάκης, Βίκυ Μαρκολέφα

Διεύθυνση φωτογραφίας:     Κωστής Νικολόπουλος

Πρωτότυπη μουσική:            Μάτι Παλαιολόγος

Μοντάζ:                                  Βαγγέλης Καλαιτζής, Κενάν Αkkawi

Ήχος:                                      Αναστάσης Εφεντάκης

Post:                                        Allan Michael, Μανώλης Λεβεντέλης

Sound mix:                             Correct, Γιάννης Χρυσογόνου

Βοηθός Παραγωγής:             Αρχόντισσα Κοκοτσάκη

Δημοσιογραφική στήριξη:   Ιωάννα Μπρατσιάκου