Περίπατος με τους atenistas στο Κουκάκι της Ιστορίας, της Αρχιτεκτονικής και των Ηρώων

Κυριακή πρωί, αλλά οι δυναμικοί atenistas δεν χουχουλιάζουν κάτω από τα σκεπάσματά τους, επαγρυπνούν, διασχίζουν και μαθαίνουν την πόλη τους για να την κάνουν καλύτερη. Αυτή τη φορά δόθηκε το ραντεβού σε μια συνοικία, η οποία «πάλλεται» από ζωή, στο Κουκάκι και συγκεκριμένα στην οδό Μακρυγιάννη δίπλα από το νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Και ήταν πολλοί Αθηναίοι, διαφορετικών ηλικιών, με τα ενημερωτικά φυλλάδια στα χέρια, να προσπαθούν να ακούσουν μέσα σε αυτό το βουητό της πόλης.

Προκαλώντας και την προσοχή των ξένων τουριστών, αυτό το ανθρώπινο "μελίσσι" προσπαθούσε να βρει μια αφετηρία στον χρόνο για να αφουγκραστεί κυριολεκτικά και μεταφορικά την ιστορία του τόπου. Σημείο  αναφοράς μια συνοικία από τις πιο ωραίες της Αθήνας ανάμεσα στον Λόφο του Φιλοπάππου και εκείνον το ιερό βράχο της Ακροπόλεως.

 της Μαρίας Αλιμπέρτη

Η συγκεκριμένη περιοχή κατοικείται από την αρχαιότητα «αλλά τότε οι άνθρωποι νοιάζονταν για τον τόπο τους», διαβεβαίωσε τους αδημονούντες παριστάμενους η Δρ. Αρχαιολόγος, Έλενα Κόρκα, περιγράφοντας και το δικό της βίωμα ως κατοίκου της περιοχής παιδιόθεν. Τη συνέχεια στον χρόνο, μας είπε, τη «νιώθεις σε κάθε βήμα σου, γιατί κάθε σπιθαμή γης έχει αρχαία» όπως περιέγραψε γλαφυρά.

Σημείο εκκίνησης της μακράς πορείας μας στον χρόνο ήταν λοιπόν η οδός Μακρυγιάννη. Η περιήγηση με αρχηγό και οδηγό μας τον αρχιτέκτονα κ. Νίκο Καβαδά άρχισε με λίγα λόγια για την περιοχή που δεν ήταν χτισμένη τόσο πυκνά, ενώ σήμερα φέρει στις οδούς της ονόματα των Αγωνιστών του 1821. Μια από αυτές είναι και η οδός Μακρυγιάννη, η οποία έχει λάβει το όνομά της από τον μεγάλο στρατηγό της ελληνικής Επανάστασης, Ιωάννη Μακρυγιάννη, καθώς εκείνος κατείχε οικία και κτήματα έως τους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Στην γη του Μακρυγιάννη χτίστηκε το νέο Μουσείο της Ακροπόλεως για να φιλοξενήσει τα αριστουργήματα της ανθρωπότητας. Πέρα από τα γλυπτά του ιερού βράχου αναδεικνύονται στα θεμέλια του κτιρίου ίχνη οικισμού προϊστορικού αλλά και βυζαντινά σπαράγματα, καταδεικνύοντας την συνέχεια κατοίκησης από την νεολιθική εποχή, την ύστερη αρχαιότητα έως σήμερα. 

Με ένα άλμα στον χρόνο, αλλά όχι στον χώρο αφού «περάσαμε» ακριβώς απέναντι από το μουσείο, φθάσαμε στην Βαυαρό υπολοχαγό Βίλχεμ φον Βάιλερ, αρχιτέκτονα του στρατιωτικού νοσοκομείου, το γνωστό μας κτίριο Βάιλερ. Το κτίριο στέγασε την Χωροφυλακή και αποτέλεσε πεδίο μάχης τις μαύρες ημέρες των Δεκεμβριανών.

Λίγα μέτρα πιο κάτω στο κτίριο του σημερινού Σουηδικού Ινστιτούτου (με είσοδο επί της Μητσέων) σταθήκαμε για να ακούσουμε την ιστορία του εύπορου Κωνσταντινοπολίτη Ηρακλή Ισσιδωρίδη και να θαυμάσουμε ένα από τα τελευταία κτίρια του νεοκλασικισμού στην Αθήνα. Μια στάση κάναμε και επί της Καβαλλότι για να θαυμάσουμε την Βιβλιοθήκη Βορείων Χωρών, ενώ σταθήκαμε και στην διασταύρωση της Καβαλλότι με τις οδούς Καρυάτιδων  και Μισαραλιώτου (Μιμίκο Μισαραλιώτη) για να δούμε την «Κολόνα της λάκκας» απομεινάρι ενός ρωμαϊκού λουτρού, που μεταφέρθηκε από την Μισαραλιώτου στο σημείο (αφού ένα φορτηγό την έριξε). Άξιο λόγου είναι ότι η εν λόγω κολόνα θεωρούνταν από τους κατοίκους της Αθήνας αποτροπαϊκό των επιδημιών και των συμφορών.

Λίγα βήματα παραπάνω, φθάσαμε έξω από το 70^ο  Γυμνάσιο Αθηνών επί της Καλλισπέρη, γνωστό ως Γυμνάσιο του Μπούρα. Σε μια περιεκτική παρουσίαση ο κ.Καββαδάς μας ανέλυσε τα καλλιτεχνικά κινήματα που στιγμάτισαν την αρχιτεκτονική της Αθήνας μέσα από τους μεγάλους αρχιτέκτονες που σπούδασαν στην πλειοψηφία τους στο εξωτικό και έφεραν νέα πνοή με τα έργα τους στην πόλη.  Χαζεύοντας τις λιτές γραμμές του σχολικού κτιρίου, έργο του μοντερνιστή και διεθνούς πρωτοπόρου Πάτροκλου Καραντινού. Ιδιαίτερη μνεία έκανε ο κ.Καβαδάς στο καινοτόμο έργο του αρχιτέκτονα αλλά και στο πρόγραμμα  σχολείων του Γεωργίου Παπανδρέου επί κυβερνήσεως Ελ.Βενιζέλου  που δημιούργησε 3.000 σχολεία, τα οποία θεωρήθηκαν πρωτοποριακά για την εποχή τους.

Στη συνέχεια στρέψαμε το βλέμμα μας πίσω, στο Μουσείο Λαλαούνη, το  οποίο στεγάζεται σήμερα σε ένα κτίριο κομψοτέχνημα με στοιχεία του ύστερου γαλλικού εκλεκτικισμού και ένα ακόμη κτίριο μοντέρνο της δεκαετίας του 30’. 

Απέναντι ακριβώς βρίσκεται το εκλεκτικιστικό αριστούργημα με στοιχεία νεοκλασικά και art deco που είχε χτιστεί για τον ακαδημαϊκό Κουγέα,  έργο του Βασίλειου Κουρεμένου ( έργο του ήταν μια από τις δυο πολυκατοικίες μπροστά από το Μουσείο Ακρόπολης που το ΣτΕ έκρινε διατηρητέες).

Στη συνέχεια περπατήσαμε την οδό Καλλισπέρη, αφιερωμένη στον Νικόλαο Καλλισπέρη  αγωνιστή του 1821. Αξίζει να σημειωθεί ότι  το προαναφερόμενο σχολείο είναι δωρεά της Σεβαστής Καλλισπέρη, κόρης του αγωνιστή, η οποία έδωσε τη δική της μάχη για να εισαχθεί  στο ελληνικό πανεπιστήμιο, αλλά δεν μπόρεσε να μεταπείσει το 1884 ούτε τον Τρικούπη ώστε να γίνει η πρώτη γυναίκα που φοίτησε στα έδρανα της Φιλοσοφικής Σχολής. Τελικά, το λαμπρό αυτό μυαλό σπούδασε στην Σορβόννη. Επιστρέφοντας στην Αθήνα ως η πρώτη Ελληνίδα με διδακτορικό, δίδαξε στο Αρσάκειο και στη συνέχεια διορίστηκε ως επόπτρια εκπαίδευσης, συνεχίζοντας να αγωνίζεται εν τέλει  ασχολήθηκε με την εκπαίδευση των κοριτσιών

. Λίγα μέτρα παρακάτω μετά λύπης μας διαπιστώσαμε την εγκατάλειψη που έχει γνωρίσει το σπίτι της , παρατημένο στο έλεος της φοράς του χρόνου παρά το γεγονός ότι με παρέμβαση της  ΜΚΟ monumenta κρίθηκε διατηρητέο.  Δεν είναι τόσο οι φθορές στην οικία της  όσο η προσβολή στο πρόσωπο, που μας θλίβει, όπως σημείωσε χαρακτηριστικά και ο κ.Καβαδάς.

Άκρως ενδιαφέρον είναι το στοιχείο ότι η περιοχή δεν ονόματα γυναικών εκτός από την οδό Καρυάτιδων ! Ωστόσο, το Κουκάκι έχει να παρουσιάσει σοβαρή αντιστασιακή δράση: στην οδό Βεΐκου 57 στην Γαργαρέτα, ήταν το σπίτι της Ηρώς Κωνσταντοπούλου, το οποίο δεν έχει ακόμα ούτε μια πλακέτα, κι ας πρόκειται για μια ανήλικη αγωνίστρια, την οποία το  1944 σκότωσαν οι Γερμανοί!

Λίγο πιο πέρα, στις οδούς Αγίου Νικολάου και Πινότση,  ζούσε η δασκάλα Ίουλια Μπίμπα μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιζόμενων Νέων, που ανατίναξαν τα γραφεία της ΕΣΠΟ, φιλοναζιστικης οργάνωσης (Γλάστωνος και Πατησίων).  Η ηρωίδα αυτή μεταφέρθηκε στην Γερμανία και εκτελέστηκε  σε στρατόπεδο συγκέντρωσης με απάνθρωπο τρόπο με αποκεφαλισμό με τσεκούρι.

Προχωρώντας φθάσαμε στην οδό Γουέμπστερ, έναν δρόμο που νιώθεις ότι περπατάς στην Αθήνα του Μεσοπολέμου και θαυμάσαμε  το σπίτι του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου και το οποίο λειτούργησε ως μουσείο έως το 2016. Τα σπίτι του ζωγράφου ήταν  κομβικό σημείο για τους Αθηναίους κάθε Καθαρή Δευτέρα με ένα μεγάλο γλέντι!

Συνεχίζοντας στις οδούς Θράκης και Προπυλαίων  θαυμάσαμε το εκλεκτικιστικό στοιχείο αρχιτεκτονικής ένα μονόγραμμα που μας επέδειξε ο κ.Καβαδάς στον αριθμό 13 της οδού Φράττι , φθάσαμε στην οδό Τσάμη Καρατάσου, δίπλα από τον Λόφο Φιλοπάππου.

 Η οδός έχει πάρει το όνομά της από τον οπλαρχηγό που πέθανε στο Βελιγράδι επιχειρώντας να πυροδοτήσει την εξέγερση στη Σερβία. Με μια μικρή παύση στην οδό Μάρκου Μπότσαρη στις παρυφές του Φιλοπάππου ο κ.Καβαδάς μας μίλησε για τον πλουραλισμό της περιοχής με κτίρια  νεοκλασικά, εκλεκτικιστικά αλλά και μοντέρνα της δεκαετίας του 30, της σχολής Bauhaus.

 Δεν παρέλειψε να αναφερθεί στον Γάιο Ιούλιο Αντιόχο Φιλόπαππο διάδοχο του θρόνου της Κομμαγηνής, ενός μικρού βασιλείου στην περιοχή που σήμερα διασχίζεται από τα σύνορα Συρίας-Τουρκίας, ο οποίος ξεπεσμένος  βασιλιάς όντας αλλά Ρωμαίος πολίτης εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, αποκτώντας αξιώματα και ευεργετώντας την πόλη των Αθηνών , τάφηκε στον Λόφο των Μουσών δίνοντας το όνομά του στην περιοχή.

Στον αριθμό 62 της Τσάμη Καρατάσου ξεχωρίζει η οικία της Μαργαρίτας, κόρης του Μίκη Θεοδωράκη για τα πλακίδια που έχουν τοποθετηθεί πάνω στο νεοκλασικό κτίσμα.

Με μια μικρή στάση κάναμε επίσης στην οδό Γκουφιέ θαυμάσαμε ένα ακόμη εκλεκτικιστικό κτίριο με art deco μοτίβα, κατευθυνθήκαμε στην μικρή  πλατεία Κουκακίου. 

Εκεί στην συμβολή των οδών Δημητρακοπούλου και οδό  Γεωργίου Ολυμπίου, ήταν το σπίτι του Γεωργίου Κουκάκη, εργοστασιάρχη σιδερένιων κρεβατιών, ο οποίος όταν έκτισε το σπίτι του, γύρω στο 1900, ήταν για πολλά χρόνια το μοναδικό σε όλη την περιοχή.

Η πορεία μας κατέληξε στο Περιβολάκι, στο  τέλος της οδού Φαλήρου και  του πεζόδρομου  της οδού Γ.Ολυμπίου, δίπλα στην Συγγρού. Στο σημείο αυτό εκτελέστηκαν έξι νεαροί της ΕΠΟΝ, όταν  ήταν ακόμη πάρκο με πισίνα και προς τιμήν τους το πάρκο ονομάστηκε  το Περιβολάκι της Αντίστασης. Στο μπροστινό μέρος υπήρχε ο Φόρος  δηλαδή το σημείο που οι Αθηναίοι πλήρωναν διόδια για να κατευθυνθούν στο Φάληρο. Η γειτονιά αυτή ξεχωρίσει για το κτίσμα  στον  αριθμό 92 , όπου στεγάζεται η μεσοπολεμική πολυκατοικία  του Χρ .Τσόγκα, έργο του αρχιτέκτονα Π.Βρυζάκη, ενώ το απέναντι σημερα γυάλινο κτίριο στέγαζε το συνεργείο Λιον,  το οποίο  υπέταξαν οι Γερμανοί στην Κατοχή και οι Άγγλοι στα Δεκεμβριανά.

Η περιοχή του Κουκακίου που κάποτε φιλοξενούσε ταμπάκικα, βουστάσια και χειμαδιά, χωρίς ιδιαίτερη δόμηση, πρέπει ειδωθεί και να κατανοηθεί όχι με τα μάτια του σημερινού Αθηναίου, αλλά με τα μάτια των κατοίκων εκείνης της εποχής, όπως εξήγησε ο κ.Καβαδάς, για να την κατανοήσουμε με τις αρχές και τις αξίες μια κοινωνίας λιγότερο ανεπτυγμένης. Είναι ανάγκη να διατηρηθούν κάποια από τα παλιά κτίρια, για να μείνει ζωντανή η μνήμη του Πολιτισμού, της τεχνικής και της χειροτεχνίας που η βιομηχανοποίηση εξαφάνισε.