Πού βρίσκεται η αρχαία Απτέρα με το περίφημο θέατρό της;

Διάσημη για την Κνωσσό και την Φαιστό, η Κρήτη κρύβει και άλλους, λιγότερο γνωστούς, αρχαιολογικούς θησαυρούς, όπως την αρχαία Απτέρα. Η Απτέρα των ιστορικών χρόνων εντοπίζεται στο ύψωμα «Παλιόκαστρο», το οποίο δεσπόζει στα νοτιοανατολικά του κόλπου της Σούδας, στον σημερινό νομό Χανίων, και υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες πόλεις – κράτη της Κρήτης. 

Πολλές είναι οι δοξασίες για την προέλευση του ονόματός της, με επικρατέστερη αυτή που θεωρεί ότι πρόκειται για επίθετο της Αρτέμιδος, προστάτιδας θεάς της πόλης. Κατά μία άλλη εκδοχή, το όνομα οφείλεται στον βασιλιά των Δελφών, Πτέρα ή Απτέρα, ενώ υπάρχει και η θεωρία για τον μυθικό αγώνα μεταξύ Μουσών και Σειρήνων, κατά τον οποίο ηττήθηκαν οι Σειρήνες, πέταξαν τα φτερά τους (έμειναν άπτερες), έγιναν λευκές και έπεσαν στη θάλασσα. 

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Aρχαίοι γεωγράφοι ή ιστορικοί αναφέρονται στη θέση της Απτέρας. Σύμφωνα με τον Στράβωνα και τον Πλίνιο, διέθετε δύο λιμένες, την Κίσαμο, η οποία γενικά τοποθετείται στην ευρύτερη περιοχή μεταξύ Καλαμιού και Καλυβών και τη Μινώα, που ταυτίζεται με το σημερινό Μαράθι. Η ταύτιση της θέσης της οφείλεται στον ιστοριοδίφη Pashley που περιηγήθηκε την περιοχή το 1834. 

Η περίοδος της ακμής της πόλης ξεκινά από τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους, φάση κατά την οποία οργανώνονται τα ιερά της, εφοδιάζεται ο κεντρικός οικισμός με ισχυρή, περιμετρική οχύρωση, μήκους 3.480 μέτρων, και κατασκευάζεται το θέατρο. 

Τον 4ο αιώνα. π.Χ., η Απτέρα κόβει το δικό της νόμισμα και μεταξύ 3ου και 2ου αι. π.Χ. αναπτύσσει σχέσεις με μεγάλα κέντρα της ελληνιστικής επικράτειας. Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή (69 π.Χ. - 365 μ.Χ.) η πόλη γνωρίζει νέα ακμή, μάρτυρες της οποίας αποτελούν τα μεγάλα δημόσια κτήρια που σώζονται μέχρι σήμερα. Η κατοίκησή της συνεχίζεται έως τα βυζαντινά χρόνια (7ο αιώνας μ.Χ.), οπότε καταστρέφεται από ισχυρό σεισμό. Στην οριστική καταστροφή της συνέβαλαν επιδρομές Αράβων πειρατών. 

Οι πρώτες ανασκαφές στην περιοχή έγιναν την δεκαετία του 1860 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, κατά τις οποίες ήρθε στο φως ο λεγόμενος «τοίχος των επιγραφών», ευμεγέθης δομή με τιμητικές και προξενικές επιγραφές του 3ου και 2ου αιώνα π.Χ. 
Το 1942 οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής ανέσκαψαν τον μικρό δίχωρο ναό, ενώ το 1958 ξεκίνησαν ανασκαφές από την Αρχαιολογική Υπηρεσία κυρίως με σωστικό χαρακτήρα, τις οποίες συνέχισε αργότερα η ΚΕ΄ ΕΠΚΑ. Από τα έτη 1985-1987 διενεργούνται και συστηματικές έρευνες στον οικισμό. 

Το αρχαίο θέατρο

Σημαντικότερο εύρημα είναι φυσικά το αρχαίο θέατρο της Απτέρας, η οικοδόμηση του οποίου έγινε σε δύο φάσεις: η πρώτη χρονολογείται κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και η δεύτερη τον 1ο αιώνα μ.Χ. Σε τμήματα του σκηνικού οικοδομήματος διακρίνεται μετασκευή, η οποία έγινε μετά από την ολοκλήρωση του μνημείου.

Το θέατρο έχει τη χαρακτηριστική διάρθρωση των ελληνιστικών θεάτρων, δηλαδή αποτελούνταν από κοίλο, ορχήστρα και σκηνικό οικοδόμημα. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε το ασβεστολιθικό πέτρωμα της περιοχής, από το οποίο έχουν κατασκευαστεί τα περισσότερα μνημεία της πόλης.

Το αρχαίο θέατρο της Απτέρας χτίστηκε πάνω σε φυσική πλαγιά και ως προς το σχήμα του ήταν λίγο μεγαλύτερο από ημικύκλιο. Το κοίλο αναφέρεται ότι χωριζόταν μέσω πέντε κάθετων κλιμάκων σε τέσσερις κερκίδες , ενώ με την ύπαρξη ενός διαζώματος διαιρούνταν σε άνω και κάτω κοίλο. Από τις σειρές εδωλίων του σώζονται σήμερα μόνο δεκατρείς. 

Το ψηλότερο τμήμα του κοίλου καταστράφηκε στα νεότερα χρόνια λόγω αξιοποίησής του για γεωργικούς σκοπούς. Στα άκρα το κοίλο στηρίζεται σε δύο ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους, κατασκευασμένους από πέτρες.

Το τμήμα της ορχήστρας είναι λίγο μεγαλύτερο από ημικύκλιο - όπως και το κοίλο -. Η κυκλική πέτρα που υπάρχει στο κέντρο ήταν η βάση της θυμέλης, του βωμού δηλαδή προς τιμήν του θεού Διονύσου. Στην ορχήστρα οδηγούσαν δύο διάδρομοι, οι πάροδοι, οι οποίοι βρίσκονται ανάμεσα στο κοίλο και τη σκηνή και είχαν μήκος περίπου 20 μέτρα

Εξάλλου, γύρω από την ορχήστρα υπήρχε ένας υπόγειος αποχετευτικός αγωγός, καλυμμένος με πλάκες για να απομακρύνει τα όμβρια ύδατα.

Από το τμήμα της σκηνής το μόνο που έχει απομείνει είναι τα θεμέλια από τα ρωμαϊκά χρόνια. Σήμερα έχουν σωθεί μόνο η βάση ενός τοίχου, καθώς και τα θεμέλια του λογείου. Το δωμάτιο δεξιά από το λογείο και αντίστοιχα στην αριστερή πλευρά ήταν τα παρασκήνια, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι υποκριτές και εκεί φύλασσαν τα αντικείμενα των παραστάσεων

Η συστηματική ανασκαφή του μνημείου ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2008. Από την πρώτη οικοδομική φάση οικοδόμησης διακρίνονται οι ευθείες των ελληνιστικών παρόδων και οι αγωγοί απορροής των υδάτων. Εντοπίστηκε ο αναλημματικός τοίχος της σκηνής και τμήματος του κοίλου, δομημένος κατά τον οχυρωματικό τύπο από μεγάλες λίθινες πλίνθους, όμοιες με εκείνες της ελληνιστικής οχύρωσης.

Με βάση την εγκεκριμένη από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο «Μελέτη αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου της Απτέρας» υλοποιήθηκε η αποκατάσταση, καθώς και η ανάδειξη του μνημείου με την ήπια διαμόρφωση του περιβάλλοντός του. Οι εργασίες ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 2012 και ολοκληρώθηκαν τον Νοέμβριο του 2015, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2007-2013, συνολικού ύψους 2.440.000 ευρώ.

Το έργο περιλάμβανε την αναστήλωση του κοίλου, την κατάχωση τμήματος της ευαίσθητης αργολιθοδομικής θεμελίωσης των εδωλίων, την ανάταξη λιθοπλίνθων των παρόδων στις αρχικές τους θέσεις, τη συντήρηση και αποκατάσταση του σκηνικού οικοδομήματος. Επιπλέον, αποκαλύφθηκε το περίγραμμα του θεάτρου και δυο λιθόστρωτες οδοί που εξυπηρετούσαν την πρόσβαση στο μνημείου.

Για την αποκατάσταση του κοίλου χρησιμοποιήθηκαν τα αυθεντικά εδώλια, αλλά και νέα από φυσικό λίθο. Στο σκηνικό οικοδόμημα επανατοποθετήθηκαν στις θέσεις τους οι ορθοστάτες του προσκηνίου, μετά τις απαραίτητες συγκολλήσεις, αλλά και ένα τμήμα γείσου.

Στις 12 Δεκεμβρίου 2015 το θέατρο άνοιξε τις πύλες του στο κοινό με τη διοργάνωση μιας παράστασης. 

Πηγές 

http://odysseus.culture.gr/

http://www.diazoma.gr/

Μπαζίνη Ε., Ακολούθησε με στο αρχαίο θέατρο της Απτέρας, 2015