Που άφησαν το στίγμα τους οι αμαζόνες στον ελληνικό χώρο;

 

Στο άκουσμα του ονόματός τους λένε ότι έτρεμαν οι ήρωες. Η φήμη τους είχε πάρει μυθικές διαστάσεις, ενώ ακόμη απασχολούν καταξιωμένους ερευνητές. Οι γυναίκες που διαβιούσαν στις αχανείς στέπες της Ευρασίας άφησαν τα ίχνη τους όχι μόνο σε αρχαιολογικά ευρήματα –τάφους γυναικών με τόξα και βέλη, σπαθιά και εργαλεία- αλλά και στην ελληνική Τέχνη και  σε μνημεία στον ελλαδικό χώρο.

Ο αρχαϊκός ναός του Δαφνηφόρου Απόλλωνα αποτελεί έναν αξιοσημείωτο αρχαιολογικό χώρο της Ερέτριας, καθώς αποτέλεσε το θρησκευτικό κέντρο και το βασικό χώρο λατρείας της αρχαίας πόλης. Από τον ομηρικό ύμνο για τον Απόλλωνα,  μαθαίνουμε ότι όταν ο θεός αναζητούσε θέση για να ιδρύσει το μαντείο του, έφθασε και στο Ληλάντιο πεδίο. Τα πρώτα χνάρια του ναού φθάνουν στα γεωμετρικά χρόνια από ένα αψιδωτό κτίσμα, που τοποθετείται χρονικά λίγο μετά από τον εκατόμπεδο ναό του Ηραίου της Σάμου.

Ο ναός ξεχωρίζει για την αρμονική συνύπαρξη ιωνικών και δωρικών κιόνων. Στο θαυμάσιο γλυπτό διάκοσμό του, σώζονται τμήματα της ανάγλυφης παράστασης που κοσμούσε το δυτικό αέτωμα και είχε ως θέμα την Αμαζονομαχία.

Οι Αμαζονομαχίες στην αθηναϊκή τέχνη ήταν μαζί με τις Κενταυρομαχίες τις Γιγαντομαχίες και τον Τρωικό Πόλεμο αγαπημένο θέμα συμβολικής εξεικόνισης της περσοελληνικής σύγκρουσης, αφού οι Αμαζόνες είχαν εισβάλει όπως οι Πέρσες στην Αττική. 

Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτες γλυπτές παραστάσεις Αμαζονομαχίας στην αττική τέχνη συνδέθηκαν ειδικά με τα γεγονότα της Ιωνικής Επανάστασης (499-494 π.Χ.). Αυτό το μοτίβο συναντάμε στο ναό του Απόλλωνος Δαφνηφόρου στην Ερέτρια, κάτω από  την αθηναϊκή επίδραση, αφού οι δύο πόλεις, βοηθώντας τους επαναστατημένους Ίωνες, συμπολέμησαν τους Πέρσες το 498 π.Χ. Η Αμαζονομαχία χρησιμοποιήθηκε ομοίως και σε μια μετόπη του αθηναϊκού θησαυρού στους Δελφούς που θεωρείται συνήθως ότι φιλοτεχνήθηκε μετά το Μαραθώνα, αν και ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι σχετίζεται με την αθηναϊκή βοήθεια στους Ίωνες.

 

 

Δαφνηφόριο

 Δίπλα του, στο νότιο τμήμα, η ανασκαφή έφερε στο φως ένα άλλο κτίσμα με ξύλινους κίονες και εκτιμάται ότι αποτέλεσε το αρχαιότερο στην Ερέτρια, το λεγόμενο Δαφνηφόριο, που συνδέεται με την πρώιμη λατρεία του Απόλλωνα στους Δελφούς. Οι διαδικασίες για την κατασκευή του πρέπει να άρχισαν τον 6^ο π.Χ. αλλά μάλλον δεν είχε ολοκληρωθεί η πόλη καταστράφηκε από τους Πέρσες το 490 π.Χ.. Μπορεί ναα επισκευάστηκε αλλά καταστράφηκε ξανά το 198 π.Χ. από τους Ρωμαίους, οπότε και οδηγήθηκε στην ερείπωσή του μέχρι τον 1ο αι. π.Χ.

Σήμερα σώζονται ορισμένα αρχαιολογικά κατάλοιπα του ναού, αφού κατά την συνήθη τακτική Δυστυχώς, αρχιτεκτονικά μέλη του ναού επαναχρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό. Από το θαυμάσιο γλυπτό διάκοσμό του σώζονται τμήματα της ανάγλυφης παράστασης που κοσμούσε το δυτικό αέτωμα, όπου εικονιζόταν η Αμαζονομαχία, συνηθισμένη παράσταση στην εικονογραφία της εποχής.

 

Αμαζονομαχία

Στη σύνθεση δεσπόζει η μορφή της Αθηνάς, σώζεται ο κορμός με την αιγίδα και το γοργόνειο ανάμεσα στα στήθη της, ενώ διακρίνεται και το σύμπλεγμα του Θησέα με την Αντιόπη. Στο εν λόγω γλυπτό αναπαριστάται η αρπαγή της βασίλισσας των Αμαζόνων, Αντιόπης, από το βασιλιά της Αθήνας, Θησέα και ήταν το θέμα του δυτικού αετώματος του ναού. Από τη μελέτη των αποσπασματικών εναέτιων γλυπτών προκύπτει ότι εικονίζονταν δύο τέθριππα με κατεύθυνση αντίθετη μεταξύ τους, στη βόρεια και νότια κερκίδα του αετώματος.

 

Ως έργο διακρίνεται για την απαλότητα στους όγκους, την εσωτερική δύναμη- περιστροφή των σωμάτων με ανάπτυξη των μυών (Θησέας) αλλά και διακοσμητικές τάσεις, ιδιαίτερα στην κόμμωση και στον πολύπτυχο μανδύα του Θησέα, δημιουργούν μία δυνατή σύνθεση, η οποία ξεφεύγει από τους κάθετους άξονες της αρχαϊκής τέχνης. Το συμπλέγματος έχει 1,12μ.ύψος Η Αντιόπη φοράει χιτωνίσκο και από πάνω ένα δερμάτινο ένδυμα που καλύπτει τον κορμό της και γέρνει το κεφάλι της προς τα δεξιά και κάτω. Το έργο  έχει αποδοθεί από κάποιους στον γνωστό Αθηναίο γλύπτη Αντήνορα. Στα γλυπτά αυτά έχουν παγιωθεί πλέον οι κανόνες της αρχαϊκής πλαστικής και την απόδοση των μορφών διακατέχει μια νέα πνοή, η οποία θα οδηγήσει στον ιδεαλισμό και στη δύναμη της κλασικής τέχνης.

Αυτό το σύμπλεγμα προβάλλει την ουσιαστική επιρροή της Αθήνας στην πόλη της Ερέτριας, καθώς ο Θησέας θεωρούνταν ο ήρωας και το σύμβολο των Αθηναίων.

Στην σκηνή συμμετείχαν και άλλες μαχόμενες αμαζόνες. Προς τη νότια γωνία του αετώματος ένας Έλληνας οπλίτης κατατροπώνει πιθανότατα μια Αμαζόνα και στη γωνία του αετώματος μια γυναικεία μορφή, πιθανότατα μια Αμαζόνα, αποδίδεται καθιστή με την πλάτη της στο κέντρο και το κεφάλι της να γυρνάει προς τα πίσω. Προς τη βόρεια κερκίδα εικονίζεται ένα τέθριππο με μέτωπο προς τα βόρεια και στη γωνία της βόρειας κερκίδας υπάρχει μια καθιστή Αμαζόνα τοξότρια με το κεφάλι της στραμμένο προς το κέντρο του αετώματος. Στη νεότερη σχεδιαστική αποκατάσταση του δυτικού αετώματος υπάρχουν μικρές διαφορές. Οι κυριότερες εντοπίζονται στη νότια κερκίδα, όπου προστίθενται μια Αμαζόνα και αλλάζουν οι στάσεις των μορφών στις γωνίες του αετώματος.

 

Στη Ρώμη εντοπίσθηκαν τμήματα γλυπτών, που πιστεύεται ότι ανήκουν μάλλον στην κατασκευή του ναού μετά την περσική καταστροφή (πολεμιστής, Αμαζόνα και κορμός Αθηνάς). Στο χώρο σήμερα είναι ορατά μόνο τα θεμέλια του υστεροαρχαϊκού ναού, καθώς και τα λείψανα των γεωμετρικών ναών που αποκαλύφθηκαν στα κατώτερα στρώματα.

Το Μουσείο Ερέτριας

Ανάμεσα στα εκθέματα του μουσείου  ξεχωρίζουν τα γλυπτά του ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνα, και ιδιαίτερα το σύμπλεγμα του Θησέα με την αμαζόνα Αντιόπη. Το Μουσείο βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με το χώρο, γεγονός που βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του. Μπορείτε να τα θαυμάσετε σε μια εικονική περιήγηση μέσω της σελίδας https://www.medievalroutes.gr/el/eyboia-skyros/mouseia/arhaiologiko-mouseio-eretrias/

Ως σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου μπορούν να θεωρηθούν το γλυπτό σύμπλεγμα του Θησέα με την Αντιόπη από το δυτικό αέτωμα του ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνα στην Ερέτρια, το πήλινο αγαλματίδιο Κενταύρου από το Λευκαντί, που αποτελεί την πρωιμότερη παράσταση αυτού του μυθολογικού όντος, η χάλκινη παρωπίδα αλόγου με έκτυπη παράσταση από τη βόρεια Συρία και παναθηναϊκοί αμφορείς.

Στη δεύτερη αίθουσα δεσπόζει το δυτικό αέτωμα του ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνα, το οποίο χρονολογείται στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. και αποτελεί δείγμα υψηλής τέχνης. Οι προθήκες που πλαισιώνουν το γλυπτό διάκοσμο παρουσιάζουν αντικείμενα από τον καθημερινό βίο, από τον ιδιωτικό βίο στο σπίτι, από τον αθλητικό βίο (παναθηναϊκοί αμφορείς), από το λατρευτικό βίο και από το νεκρικό βίο (κτερίσματα από κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς τάφους).

 

 

Πηγές:

Παναγιώτης Λαρυγγάκης Η Αμαζονομαχία στην Τέχνη της Αρχαϊκής, Κλασικής και Ελληνιστικής περιόδου

http://odysseus.culture.gr/

https://eretria.gr

https://www.efaeuv.gr/monuments/naosapollona/naosapollona-gr.html

http://www.afirimeno.com/2016/09/blog-post_22.html