Η πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας, με μνημεία που στέκουν αιώνες ολόκληρους, δεν είναι άτρωτη. Τα τελευταία πέντε χρόνια, οι φυσικές καταστροφές υπενθύμισαν με δραματικό τρόπο ότι οι αρχαιολογικοί χώροι παραμένουν ευάλωτοι σε σεισμούς, πλημμύρες και πυρκαγιές. Η χώρα μας, με το πλούσιο μνημειακό της απόθεμα, βρέθηκε αρκετές φορές αντιμέτωπη με την απειλή της φύσης, ενώ διεθνώς η UNESCO καταγράφει αντίστοιχες περιπτώσεις που δείχνουν πως το φαινόμενο είναι παγκόσμιο.
της Μαρίας Αλιμπέρτη
Σεισμοί που τραντάζουν την κληρονομιά
Το 2021 ο ισχυρός σεισμός στο Αρκαλοχώρι της Κρήτης προκάλεσε ανησυχία για την ασφάλεια του αρχαιολογικού χώρου της Κνωσού και ζημιές σε μνημεία και εκκλησίες. Η εικόνα αυτή ανέδειξε την ανάγκη για συνεχή παρακολούθηση και ενίσχυση των μνημείων σε σεισμογενείς περιοχές. Αντίστοιχα, διεθνώς, ο καταστροφικός σεισμός στην Τουρκία το 2023 έπληξε μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς, αποδεικνύοντας ότι η γη μπορεί να απειλήσει την ίδια την ιστορική μνήμη.
Πλημμύρες που σβήνουν τα ίχνη του παρελθόντος
Οι πλημμύρες στην Εύβοια από το 2020 έως το 2023 έπληξαν παραδοσιακούς οικισμούς και μνημεία, με το Υπουργείο Πολιτισμού να επεμβαίνει για αποκατάσταση. Το νερό, άλλοτε πηγή ζωής, μετατρέπεται σε δύναμη καταστροφής που αλλοιώνει και διαβρώνει τα ίχνη του παρελθόντος. Στην Ιταλία, η Βενετία βίωσε αντίστοιχες πλημμύρες που απείλησαν μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς, δείχνοντας ότι η κλιματική κρίση δεν γνωρίζει σύνορα.
Πυρκαγιές που απειλούν την μνήμη
Οι μεγάλες πυρκαγιές στην Αττική, την Εύβοια και άλλες περιοχές το 2021–2022 έθεσαν σε κίνδυνο το Μουσείο της Ολυμπίας, προκαλώντας διεθνή ανησυχία. Η εικόνα των φλόγων να πλησιάζουν μνημεία που συνδέονται με την ίδια την έννοια του πολιτισμού, όπως η Ολυμπία, έγινε σύμβολο της ευθραυστότητας της κληρονομιάς μας. Η φωτιά έφτασε τέλη του Αυγούστου του 2020 στον Αρχαιολογικό Χώρο των Μυκηνών. Το καλοκαίρρι του 2023 οι φλόγες έφθσαν γύρω από την Μονή του Όσιου Λουκά και ευτυχώς έκαψαν μόνο ένα κελί και οι τουαλέτες επισκεπτών. Παράλληλα, η UNESCO έχει καταγράψει αντίστοιχες απειλές σε μνημεία της Αυστραλίας και άλλων χωρών, όπου οι πυρκαγιές απείλησαν ιστορικά τοπία.
Προστασία με σχέδιο και πρόληψη
Η εμπειρία της τελευταίας πενταετίας δείχνει ότι η πολιτιστική κληρονομιά δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη. Απαιτείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο πρόληψης και προστασίας που θα συνδυάζει την επιστημονική γνώση με την τεχνολογία. Η συστηματική καταγραφή κινδύνων, η ενίσχυση των μνημείων με αντισεισμικές και αντιπλημμυρικές παρεμβάσεις, η δημιουργία ζωνών πυροπροστασίας και η συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς όπως η UNESCO αποτελούν κρίσιμα βήματα. Παράλληλα, η εκπαίδευση των τοπικών κοινωνιών και η ευαισθητοποίηση του κοινού είναι απαραίτητες, ώστε η προστασία των μνημείων να γίνει συλλογική υπόθεση. Μόνο έτσι η ιστορία μας θα συνεχίσει να στέκει ζωντανή απέναντι στις απειλές της φύσης, διαφυλάσσοντας τη μνήμη και την ταυτότητα των επόμενων γενεών.
Πέπλο προστασίας
Το Υπουργείο Πολιτισμού και οι Εφορείες Αρχαιοτήτων έχουν ήδη λάβει συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία των αρχαιολογικών χώρων από φυσικές καταστροφές, με έμφαση στις πυρκαγιές και την κλιματική κρίση.
Σε συνεργασία Υπουργείου Πολιτισμού και Πολιτικής Προστασίας
Από το 2021, το Υπουργείο Πολιτισμού συνεργάζεται στενά με το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Σε Μνημόνο Συνεργασίας, προβλέπονται Κοινές ομάδες εργασίας που πραγματοποιούν αυτοψίες σε αρχαιολογικούς χώρους και καταγράφουν την υφιστάμενη κατάσταση. Είσης, πρέπει να αναπτύσσονται σχέδια θωράκισης απέναντι σε φυσικούς κινδύνους, με έμφαση στις πυρκαγιές που εντείνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής. Στον σχεδιασμό είχε ενταχθεί και η ενίσχυση μέτρων πυροπροστασίας, όπως καθαρισμοί ζωνών γύρω από μνημεία, δημιουργία αντιπυρικών λωρίδων και εγκατάσταση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης. Ακόμη, προσβλέπεται συνεχής επικαιροποίηση των σχεδίων πολιτικής προστασίας, ώστε να ανταποκρίνονται σε ακραία φαινόμενα που εμφανίζονται ολοένα συχνότερα.
Ρόλος των Εφορειών Αρχαιοτήτων
Οι κατά τόπους Εφορείες Αρχαιοτήτων έχουν αναλάβει την εφαρμογή των μέτρων σε τοπικό επίπεδο: Αυτοψίες και καταγραφή κινδύνων σε χώρους υψηλής επισκεψιμότητας ή ευάλωτους σε πυρκαγιές και πλημμύρες. Ακόμη έχουν αναλάβει τον συντονισμό με την Πυροσβεστική και την Πολιτική Προστασία για άμεση επέμβαση σε περίπτωση κινδύνου. Στο πνεύμα αυτο προβλέπεται η Εκπαίδευση προσωπικού σε σχέδια εκκένωσης και προστασίας μνημείων. Ακόμη, αναπτύσσεται η Συνεργασία με τοπικές κοινωνίες, ώστε να υπάρχει ετοιμότητα και συμμετοχή στην προστασία των χώρων.
Τι προτείνει η UNESCO – Στρατηγική Μείωσης Κινδύνων
Η UNESCO έχει αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη μείωση κινδύνων σε μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Περιλαμβάνει: Σχέδια πρόληψης και διαχείρισης κινδύνων, εκπαίδευση τοπικών κοινωνιών και προσωπικού και Διεθνή συνεργασία για ανταλλαγή τεχνογνωσίας.
Ιταλία – Metaponto Model
Στην Ιταλία εφαρμόζεται το Metaponto model, που βασίζεται στη χρήση τηλεπισκόπησης και δορυφορικών δεδομένων για την παρακολούθηση αρχαιολογικών χώρων. Έτσι εντοπίζονται έγκαιρα κίνδυνοι από πλημμύρες, διάβρωση ή σεισμούς, και λαμβάνονται μέτρα πριν προκληθούν ζημιές.
Πορτογαλία – Πλαίσιο Ευαλωτότητας
Στην Πορτογαλία αναπτύχθηκε ένα δείκτης ευαλωτότητας για αρχαιολογικούς χώρους, που αξιολογεί την έκθεση σε πολλαπλές απειλές (σεισμοί, πλημμύρες, κλιματική αλλαγή). Το μοντέλο αυτό βοηθά στη στοχευμένη κατανομή πόρων και στην προτεραιοποίηση έργων προστασίας.
Τι μπορεί να υιοθετήσει η Ελλάδα
Η Ελλάδα μπορεί να ακολουθήσει την καλή πρακτική των Ιταλών για Συστηματική τηλεπισκόπηση και αισθητήρες σε ευάλωτους χώρους (π.χ. Δελφοί, Ολυμπία, Κνωσός). Μια καλή πρακτική, που ήδη εφαμρόζεται και σε κάποια μνημεία και στην χώρα μας είναι οι Δείκτες ευαλωτότητας για κάθε μνημείο, ώστε να υπάρχει σαφής εικόνα κινδύνων.
Θα βοηθούσαν πολύ οι Διεθνείς συνεργασίες με Ιταλία, Πορτογαλία και UNESCO για ανταλλαγή τεχνογνωσίας. Στην κατέυθυνση αυτη θα ήταν χρήσιμη και η νομική θωράκιση, δηαλδή η ενσωμάτωση της προστασίας μνημείων σε εθνικά και διεθνή σχέδια για την κλιματική κρίση.
Η Ελλάδα έχει ήδη κάνει βήματα με το Υπουργείο Πολιτισμού και τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, αλλά μπορεί να ενισχύσει τη στρατηγική της υιοθετώντας διεθνή μοντέλα όπως το Metaponto της Ιταλίας και το πλαίσιο ευαλωτότητας της Πορτογαλίας, σε συνδυασμό με τις οδηγίες της UNESCO. Έτσι θα δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα πρόληψης και προστασίας, που θα διασφαλίσει ότι οι αρχαιολογικοί χώροι θα αντέξουν τις προκλήσεις της κλιματικής κρίσης και των φυσικών καταστροφών.
ΠΗΓΕΣ:/www.culture.gov.gr
whc.unesco.org/en/disaster-risk-reduction
Διαχείριση φυσικών καταστροφών σε χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς(Management of natural disasters regarding cultural heritage sites) ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΑΜΜΗΣ
https://www.zarpanews.gr/wp-content/uploads/2020/08/mikines-arthro.jpg
www.iefimerida.gr/politismos/mnimonio-synergasias-thorakisi-arhaiologikon-horon
www.uc.pt/en/heritage/vulnerability-framework
/www.ispc.cnr.it/en/project/metaponto
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου