Τι μαρτυρά μνημείο για τις αφανείς ηρωίδες του έπους του 40';

 

Ένα μνημείο μπορεί να ξετυλίγει το κουβάρι της ιστορίας , να υπηρετεί τις ανάγκες της συλλογικής  συνείδησης και να αποτελεί τον πυρήνα της δημόσιας ιστορίας. Η ανάρτηση μνημείων είναι μέρος  πρακτικών για το παρελθόν, που εφαρμόζονται από  ομάδες και θεσμούς  στον άξονα εξυπηρέτησης πολιτικών προσδιορισμών τους στο παρόν. Συνήθως η δημόσια ιστορία δημιουργεί κρίκους σύνδεσης  με τη μνήμη, αλλά και με την ακαδημαϊκή ιστορία, αναδεικνύοντας προσωπικότητες που σχετίζονται με πτυχές του παρελθόντος και καταλαμβάνουν σελίδες της καταγεγραμμένης ιστορίας. Τι γίνεται όμως όταν θέλεις να τιμήσεις το παρελθόν αλλά όχι μια προσωπικότητα, αλλά πολλά και ανώνυμα πρόσωπα; Αναζητάς σύμβολα; 

Ένα τέτοιο αίνιγμα λύνει το μνημείο που είναι αφιερωμένο στη γυναίκα, σύζυγο και μάνα της Πίνδου. Ένα άγνωστο μνημείο, ανάμεσα στα πολλά για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, υμνεί τις γενναίες γυναίκες της Πίνδου που συνέβαλαν στη μεγάλη νίκη κατά του ιταλικού στρατού.

 Οι αφανείς ηρωίδες του έπους του 1940 ήταν σίγουρα οι γυναίκες της Πίνδου, δυνατές, ακλόνητες γυναίκες που βοήθησαν τους άνδρες να δώσουν τις μάχες κατά μήκος της οροσειράς, υπερασπιζόμενοι την Ελλάδα. Εκείνες σκαρφάλωναν στα ψηλά βουνά της Ηπείρου για να  στηρίξουν τους Έλληνες στρατιώτες  στη μάχη με τα απαραίτητα εφόδια στις σκληρές συνθήκες του χειμώνα.

Το σπάνιο μνημείο των γυναικών είναι σκαρφαλωμένο ψηλά στην είσοδο του κάμπου των Ασπράγγελων.Το άγαλμα, έργο του Θεσσαλού γλύπτη Γεωργίου Καλακάλλα ανεγέρθηκε στην περιοχή το 1993. Πρόκειται για έργο διαστάσεων 6 μέτρων (20 πόδια),  με βάρος 1,7 τόνους.

 

Είναι αφιερωμένο στη μνήμη των γυναικών του Ζαγορίου που με αυταπάρνηση θυσιάστηκαν για να αποκρούσουν την εισβολή των ιταλικών δυνάμεων το φθινόπωρο του 1940. Κατά την εισβολή των Ιταλών από την Αλβανία, ο δρόμος κόπηκε στη μέση της διαδρομής. Οι γυναίκες έπρεπε να ανεβαίνουν στα βουνά κουβαλώντας τις προμήθειες στην πλάτη τους ή με γαϊδούρια.

πηγή: greekreporter.com

Σε ποιες περιοχές της Αθήνας τιμάται με γλυπτά η Σοφία Βέμπο;

 

«Τραγουδίστρια της νίκης» αποκαλείται από τον Ελληνισμό η Σοφία Βέμπο, ένας απόλυτα δίκαιος τίτλος για αυτή την σπουδαία γυναίκα, που το 1940 ύμνησε με τα τραγούδια της τη νίκη του ελληνικού στρατού έναντι των Ιταλών εισβολέων και του φασίστα δικτάτορα Μουσολίνι, στα βουνά της Πίνδου και της Βορείου Ηπείρου. Μια προτομή σε κεντρικό σημείο της Αθήνας, στους Αμπελόκηπους, και ένα άγαλμα στον δήμο Παπάγου αποτελούν ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη της αξέχαστης καλλιτέχνιδας που με τη φωνή της εμψύχωσε τα ηρωικά "Παιδιά, της Ελλάδος Παιδιά". 

 

Του Ανδρέα Π. Αναγνωστόπουλου

 

 

Προτομή

 

Ο δήμος Αθηναίων τίμησε τη μνήμη της Βέμπο στήνοντας την προτομή της σε μια πλατεία, η οποία έχει και το όνομα της (πλατεία Σοφίας Βέμπο) στην οδό Λουίζης Ριανκούρ στους Αμπελόκηπους, δίπλα από το Πρωτοδικείο και Εφετείο Αθηνών και κοντά στον σταθμό μετρό Πανόρμου.

Η προτομή είναι κατασκευασμένη από ορείχαλκο και απεικονίζει την Σοφία Βέμπο σε νεαρή ηλικία με ένα μαντήλι τυλιγμένο γύρω από το κεφάλι της. Στη βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια "ΣΟΦΙΑ ΒΕΜΠΟ". ενώ στο πλάι της προτομής αναγράφεται: "Μ. ΓΕΩΡΓΙΛΑΚΗΣ '96". Γλύπτης λοιπόν του έργου, το οποίο κατασκευάστηκε το 1996, είναι ο Μάρκος Γεωργιλάκης.

 

 

 

 

Άγαλμα

 

Το άγαλμα της Σοφίας Βέμπο είναι τοποθετημένο στην πλατεία Μεταξά, στην περιοχή του Παπάγου (πρώην Δήμος Παπάγου και νυν Δήμος Παπάγου - Χολαργού).  Πρόκειται για όχι μεμονωμένο άγαλμα αλλά για το ένα μέρος ενός γλυπτικού συνόλου, που είναι αφιερωμένο στις δυο μεγάλες Ελληνίδες τραγουδίστριες του 20ου αιώνα: την Σοφία Βέμπο και την αξεπέραστη καλλιτέχνιδα της όπερας, Μαρία Κάλλας. Το άγαλμα της Βέμπο είναι τοποθετημένο στην δυτική πλευρά της πλατείας Μεταξά, ενώ μερικά μέτρα παραπέρα είναι τοποθετημένο το άγαλμα της Μαρίας Κάλλας.

  Το ορειχάλκινο άγαλμα της Βέμπο είναι τοποθετημένο πάνω σε βάθρο και παρουσιάζει την Τραγουδίστρια της νίκης σε φυσικό μέγεθος. Η Βέμπο αναπαρίσταται σε νεαρή ηλικία, με λυτά, μακριά μαλλιά, φορώντας φούστα και έχοντας το δεξί χέρι στη μέση της και το αριστερό χέρι με ανοιχτή την παλάμη, στο ύψος του στήθους της.

Ο γλύπτης την εμπνεύστηκε σε μια στιγμή όπου βρίσκεται πάνω στο σανίδι και είναι έτοιμη να ανοίξει το στόμα της και να τραγουδήσει ένα από τα θρυλικά άσματα του έπους του 1940-1941.

Τα αποκαλυπτήρια της γλυπτής σύνθεσης με την Σοφία Βέμπο και την Μαρία Κάλλας έγιναν τον Δεκέμβριο του 2007. Γλύπτης είναι ο Παύλος Κουγιουμτζής, ενώ οραματιστής της κατασκευής αυτού του έργου αλλά και χορηγός του είναι ο Ιάκωβος Τσούνης. Το έργο τοποθετήθηκε στην πλατεία Μεταξά επί δημαρχίας του απόστρατου υποναυάρχου του Πολεμικού Ναυτικού, Βασίλειου Ξύδη.

 

 

 

Σοφία Βέμπο

 

Η Σοφία Βέμπο καταγόταν από την ανατολική Θράκη και συγκεκριμένα από την Καλλίπολη, όπου γεννήθηκε το 1910. Το πραγματικό της όνομα ήταν Έφη Μπέμπου. Το άλλαξε στη συνέχεια για καλλιτεχνικούς λόγους στο γνωστό σε όλους μας Σοφία Βέμπο. Μετά από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ελληνοτουρκική σύγκρουση του 1919 -1922, η οικογένεια της Σοφίας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την ανατολική Θράκη και να έρθει στη πόλη του Βόλου.

Στην πρωτεύουσα της Μαγνησίας η Βέμπο έμαθε τα πρώτα της γράμματα και λίγα χρόνια αργότερα πήγε στη Θεσσαλονίκη. Εκεί ουσιαστικά ξεκίνησε η καριέρα της το έτος 1930, όταν τραγούδησε σε ένα συνοικιακό ζαχαροπλαστείο της πόλης προκειμένου με τα χρήματα που θα κέρδιζε να βοηθήσει την οικογένεια της. Το 1933 κατέβηκε στην Αθήνα και συμμετείχε στην πρώτη της επιθεώρηση που έφερε τον τίτλο "Παπαγάλος 1933". Το ίδιο έτος υπέγραψε συμβόλαιο με την δισκογραφική εταιρεία Columbia.

Μέχρι την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου του 1940, η Σοφία Βέμπο ήταν ήδη μια διάσημη καλλιτέχνιδα γνωστή στο Πανελλήνιο. Κάθε εμφάνιση της στο θέατρο και κάθε ερμηνεία τραγουδιού της, προκαλούσε στο κοινό ντελίριο ενθουσιασμού. Με το ξέσπασμα του πολέμου έθεσε εαυτόν στην υπηρεσία του έθνους, τραγουδώντας άσματα εναντίον της ιταλικής επίθεσης και υπέρ των ελληνικών όπλων ενώ συμμετείχε σε σατιρικές επιθεωρήσεις εναντίον του ιταλικού φασισμού.

Μέσα από τα τραγούδια όπως "Της Ελλάδος Παιδιά" και "Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του" η Σοφία Βέμπο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάταση του ηθικού τόσο του λαού όσο και των φαντάρων.

Με την συντριβή του ελληνικού στρατού από τις ναζιστικές ορδές, η Βέμπο φυγαδεύτηκε στην Μέση Ανατολή όπου συνέχισε να τραγουδά για τα εκεί ελληνικά και συμμαχικά στρατεύματα. Επέστρεψε με την φυγή των Γερμανών και το 1949 δημιούργησε το δικό της θέατρο στο Μεταξουργείο. Το 1955 συμμετείχε στην ταινία "Στέλλα" και το 1959 πρωταγωνίστησε στην κινηματογραφική ταινία "Στουρνάρα 288". Στο ενδιάμεσο (1957) παντρεύτηκε τον σπουδαίο στιχουργό Μίμη Τραϊφόρο.

Κατά την διάρκεια των γεγονότων του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο του 1973, εικάζεται ότι έκρυψε φοιτητές στο σπίτι της, επί της λεωφόρου Πατησίων, και αρνήθηκε να τους παραδώσει όταν η Ασφάλεια της χτύπησε την πόρτα.

Πέθανε στις 11 Μαρτίου 1978 και ενταφιάστηκε στο Α΄ Νεκροταφείο των Αθηνών (ο τάφος της βρίσκεται λίγο πιο πέρα από αυτόν του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη) με χιλιάδες κόσμου να συμμετέχει στην νεκρική πομπή.

Ποια προτομή στη πλατεία Μεγάλης του Γένους Σχολής της Αθήνας αναφέρεται στην εθνική παλιγγενεσία;

Πολύς λόγος γίνεται  για την επέτειο 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, αλλά το ζήτημα της διαχείρισης της ιστορικής μνήμης δεν είναι ζήτημα του παρόντος, είναι θέμα πολιτικών δημόσιας ιστορίας που άπτονται της καθημερινότητας και της ζωής μας εντός της πόλης.

Η αντίληψη του παρελθόντος  είναι ενδεικτική στη μνημόνευση προσωπικοτήτων που συνέβαλαν στην προετοιμασία της εξέγερσης του γένους, όπως αυτές "τοποθετούναι"  συμβολικά και κυριολεκτικά στην δημόσια σφαίρα και στον δημόσιο χώρο. Ενδεικτικό παράδειγμα «κυοφορίας» τέτοιων μηνυμάτων  από την δημόσια γλυπτική αποτελεί η ανάρτηση γλυπτών και προτομών  και στη πλατεία Μεγάλης του Γένους Σχολής. 

Εκεί, απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον, στην διασταύρωση των λεωφόρων Βασιλίσσης Σοφίας και Βασιλέως Κωνσταντίνου, δεν κοσμείται μόνο από το γυάλινο γλυπτό "Δρομέας", έργο του γλύπτη Κώστα Βαρώτσου. Οι πιο παρατηρητικοί βλέπουν ότι η συγκεκριμένη πλατεία "φιλοξενεί" επίσης την προτομή που απεικονίζει τον Κωνσταντίνο Οικονόμου τον εξ Οικονόμων, κληρικό, συγγραφέα, υπέρμαχο της Ορθοδοξίας και διδάσκαλο του Γένους. Ο Οικονόμου υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και υπερασπίστηκε με θέρμη την ορθόδοξη παράδοση, κατά την πολύ δύσκολη περίοδο της Βαυαροκρατίας. 

Του Ανδρέα Π. Αναγνωστόπουλου

Ιστορία του Κωνσταντίνου Οικονόμου

Ο Κωνσταντίνος Οικονόμου γεννήθηκε στη Τσαρίτσανη της Θεσσαλίας το 1780 και ήταν Έλληνας λόγιος, εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Με την παιδαγωγική, συγγραφική δράση του, καθώς και με την ιδιότητά του ως ιεροκύρηκας σε σημαντικά κέντρα του Ελληνισμού (Θεσσαλονίκη, Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη) και στο εξωτερικό (Αγία Πετρούπολη, Βερολίνο, Βιέννη) όπου τιμήθηκε επανειλημμένα, συνέβαλε στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας και την ενίσχυση του κύρους της ελληνικής γλώσσας και κλασσικής Παιδείας στο εξωτερικό.

Σε ηλικία 21 χρονών, το 1801, χειροτονήθηκε διάκονος και αρχίζει να περιοδεύει στην υπόλοιπη Θεσσαλία, ενώ το 1805 προχειρίστηκε Οικονόμος και ιεροκήρυκας της επισκοπής Ελασσόνας.

Ο Έλληνας κληρικός και λόγιος ασχολήθηκε με την μελέτη των φιλοσοφικών και μαθηματικών συστημάτων, διαβάζοντας από το πρωτότυπο γαλλικά συγγράμματα, πιθανώς τη νέα Εγκυκλοπαίδεια των Διαφωτιστών Ντιντερό και Ντ'αλαμπέρ.

Το 1809, ερχόμενος στη Σμύρνη, ίδρυσε μαζί με τον παλιό του δάσκαλο και φίλο, Κωνσταντίνο Κούμα το «φιλολογικό γυμνάσιο», στο οποίο δίδαξε την ελληνική φιλολογία και τη ρητορική, από το 1814 ως Σχολάρχης.

Ο Οικονόμος δίδαξε επίσης στη Μεγάλη του Γένους Σχολή της Κωνσταντινούπολης και στην Οδησσό, ενώ στη Πόλη μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία. Το 1837 επέστρεψε στην Αθήνα και ασχολήθηκε με τα εκκλησιαστικά ζητήματα της εποχής. Υπερασπίστηκε την αμετακίνητη προσήλωση στους κανόνες της Ορθοδοξίας και κατέκρινε την απόσχιση της Εκκλησίας της Ελλάδος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Κατέκρινε με θάρρος τον βασιλιά Όθωνα και τους υπουργούς του για την ερήμωση μοναστηριών και την ανεξέλεγκτη διείσδυση ξένων ψευδοιεραποστόλων. Απεβίωσε στην Αθήνα στις 8 Μαρτίου 1857 σε ηλικία 76 ετών και ετάφη στο προαύλιο της Ιεράς Μονής Πετράκη.

Περιγραφή της προτομής

Στην ορειχάλκινη προτομή, ο Οικονόμου απεικονίζεται φορώντας ιερατικό ένδυμα, σταυρό και μετάλλια. Το έργο είναι τοποθετημένο πάνω σε μαρμάρινη βάση, στην μπροστινή όψη της οποίας αναγράφεται: «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΣ Ο ΕΞ ΟΙΚΟΝΟΜΩΝ 1780 – 1857».

Επίσης αναγράφεται: «ΜΕΓΑΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ / ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ / ΣΤΗΘΗΚΕ ΜΕ ΔΑΠΑΝΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ / ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΙΩΤΩΝ ΑΘΗΝΑΣ».

Το γλυπτό αποτελεί δωρεά της Αδελφότητας Τσαριτσανιωτών της πρωτεύουσας και τοποθετήθηκε το 1992 κατά την ονοματοδοσία της πλατείας, αφού ο Κωνσταντίνος Οικονόμου ήταν δάσκαλος στη Μεγάλη του Γένους Σχολή της Κωνσταντινούπολης.

Ο δημιουργός 

Η προτομή είναι έργο του καλλιτέχνη Θεόδωρου Παπαγιάννη, ο οποίος γεννήθηκε στο χωριό Ελληνικό Ιωάννίνων το 1942. Ο γλύπτης σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Γιάννη Παππά, και μετεκπαιδεύτηκε στο Παρίσι, παρακολουθώντας μαθήματα που αφορούσαν νεότερα υλικά γλυπτικής.

Το 1987, ο Θεόδωρος Παπαγιάννης εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών και σήμερα είναι Διευθυντής του Α’ Εργαστηρίου Γλυπτικής. Έχει δημιουργήσει πολλά δημόσια γλυπτά και προτομές, ενώ φιλοτέχνησε μετάλλια και νομίσματα.

Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του Θεόδωρου Παπαγιάννη ευνοήθηκε από το κλίμα του Μεταμοντερνισμού. Ενθαρρυμένος επέστρεψε σε τοπικές παραδόσεις χρησιμοποιώντας απλά υλικά, απελευθερωμένος από τη αυστηρή συμμόρφωση στα διεθνή ρεύματα. Το έργο του αποπνέει γνησιότητα και αισιοδοξία, κυρίως όμως μια βαθιά ανθρωπιά.

Πηγές

Βουγιούκα Μ. – Μεγαρίδης Β., Οδωνυμικά – Η σημασία των ονομάτων των οδών της Αθήνας, Αθήνα, 1993, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων

Αντωνοπούλου Ζ., Τα γλυπτά της Αθήνας – Υπαίθρια Γλυπτική 1834-2004, Αθήνα, 2003, Εκδόσεις Ποταμός

Κωνσταντίνος Δημαράς, «Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμέλεια Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000

Παπαδερός Αλέξανδρος, Μετακένωσις. Ελλάδα, Ορθοδοξία, διαφωτισμός κατά τον Κοραή και τον Οικονόμο, Εκδόσεις Ακρίτας, 2010