Ποια προτομή στη πλατεία Μεγάλης του Γένους Σχολής της Αθήνας αναφέρεται στην εθνική παλιγγενεσία;

Πολύς λόγος γίνεται  για την επέτειο 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, αλλά το ζήτημα της διαχείρισης της ιστορικής μνήμης δεν είναι ζήτημα του παρόντος, είναι θέμα πολιτικών δημόσιας ιστορίας που άπτονται της καθημερινότητας και της ζωής μας εντός της πόλης.

Η αντίληψη του παρελθόντος  είναι ενδεικτική στη μνημόνευση προσωπικοτήτων που συνέβαλαν στην προετοιμασία της εξέγερσης του γένους, όπως αυτές "τοποθετούναι"  συμβολικά και κυριολεκτικά στην δημόσια σφαίρα και στον δημόσιο χώρο. Ενδεικτικό παράδειγμα «κυοφορίας» τέτοιων μηνυμάτων  από την δημόσια γλυπτική αποτελεί η ανάρτηση γλυπτών και προτομών  και στη πλατεία Μεγάλης του Γένους Σχολής. 

Εκεί, απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον, στην διασταύρωση των λεωφόρων Βασιλίσσης Σοφίας και Βασιλέως Κωνσταντίνου, δεν κοσμείται μόνο από το γυάλινο γλυπτό "Δρομέας", έργο του γλύπτη Κώστα Βαρώτσου. Οι πιο παρατηρητικοί βλέπουν ότι η συγκεκριμένη πλατεία "φιλοξενεί" επίσης την προτομή που απεικονίζει τον Κωνσταντίνο Οικονόμου τον εξ Οικονόμων, κληρικό, συγγραφέα, υπέρμαχο της Ορθοδοξίας και διδάσκαλο του Γένους. Ο Οικονόμου υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και υπερασπίστηκε με θέρμη την ορθόδοξη παράδοση, κατά την πολύ δύσκολη περίοδο της Βαυαροκρατίας. 

Του Ανδρέα Π. Αναγνωστόπουλου

Ιστορία του Κωνσταντίνου Οικονόμου

Ο Κωνσταντίνος Οικονόμου γεννήθηκε στη Τσαρίτσανη της Θεσσαλίας το 1780 και ήταν Έλληνας λόγιος, εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Με την παιδαγωγική, συγγραφική δράση του, καθώς και με την ιδιότητά του ως ιεροκύρηκας σε σημαντικά κέντρα του Ελληνισμού (Θεσσαλονίκη, Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη) και στο εξωτερικό (Αγία Πετρούπολη, Βερολίνο, Βιέννη) όπου τιμήθηκε επανειλημμένα, συνέβαλε στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας και την ενίσχυση του κύρους της ελληνικής γλώσσας και κλασσικής Παιδείας στο εξωτερικό.

Σε ηλικία 21 χρονών, το 1801, χειροτονήθηκε διάκονος και αρχίζει να περιοδεύει στην υπόλοιπη Θεσσαλία, ενώ το 1805 προχειρίστηκε Οικονόμος και ιεροκήρυκας της επισκοπής Ελασσόνας.

Ο Έλληνας κληρικός και λόγιος ασχολήθηκε με την μελέτη των φιλοσοφικών και μαθηματικών συστημάτων, διαβάζοντας από το πρωτότυπο γαλλικά συγγράμματα, πιθανώς τη νέα Εγκυκλοπαίδεια των Διαφωτιστών Ντιντερό και Ντ'αλαμπέρ.

Το 1809, ερχόμενος στη Σμύρνη, ίδρυσε μαζί με τον παλιό του δάσκαλο και φίλο, Κωνσταντίνο Κούμα το «φιλολογικό γυμνάσιο», στο οποίο δίδαξε την ελληνική φιλολογία και τη ρητορική, από το 1814 ως Σχολάρχης.

Ο Οικονόμος δίδαξε επίσης στη Μεγάλη του Γένους Σχολή της Κωνσταντινούπολης και στην Οδησσό, ενώ στη Πόλη μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία. Το 1837 επέστρεψε στην Αθήνα και ασχολήθηκε με τα εκκλησιαστικά ζητήματα της εποχής. Υπερασπίστηκε την αμετακίνητη προσήλωση στους κανόνες της Ορθοδοξίας και κατέκρινε την απόσχιση της Εκκλησίας της Ελλάδος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Κατέκρινε με θάρρος τον βασιλιά Όθωνα και τους υπουργούς του για την ερήμωση μοναστηριών και την ανεξέλεγκτη διείσδυση ξένων ψευδοιεραποστόλων. Απεβίωσε στην Αθήνα στις 8 Μαρτίου 1857 σε ηλικία 76 ετών και ετάφη στο προαύλιο της Ιεράς Μονής Πετράκη.

Περιγραφή της προτομής

Στην ορειχάλκινη προτομή, ο Οικονόμου απεικονίζεται φορώντας ιερατικό ένδυμα, σταυρό και μετάλλια. Το έργο είναι τοποθετημένο πάνω σε μαρμάρινη βάση, στην μπροστινή όψη της οποίας αναγράφεται: «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΣ Ο ΕΞ ΟΙΚΟΝΟΜΩΝ 1780 – 1857».

Επίσης αναγράφεται: «ΜΕΓΑΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ / ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ / ΣΤΗΘΗΚΕ ΜΕ ΔΑΠΑΝΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ / ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΙΩΤΩΝ ΑΘΗΝΑΣ».

Το γλυπτό αποτελεί δωρεά της Αδελφότητας Τσαριτσανιωτών της πρωτεύουσας και τοποθετήθηκε το 1992 κατά την ονοματοδοσία της πλατείας, αφού ο Κωνσταντίνος Οικονόμου ήταν δάσκαλος στη Μεγάλη του Γένους Σχολή της Κωνσταντινούπολης.

Ο δημιουργός 

Η προτομή είναι έργο του καλλιτέχνη Θεόδωρου Παπαγιάννη, ο οποίος γεννήθηκε στο χωριό Ελληνικό Ιωάννίνων το 1942. Ο γλύπτης σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Γιάννη Παππά, και μετεκπαιδεύτηκε στο Παρίσι, παρακολουθώντας μαθήματα που αφορούσαν νεότερα υλικά γλυπτικής.

Το 1987, ο Θεόδωρος Παπαγιάννης εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών και σήμερα είναι Διευθυντής του Α’ Εργαστηρίου Γλυπτικής. Έχει δημιουργήσει πολλά δημόσια γλυπτά και προτομές, ενώ φιλοτέχνησε μετάλλια και νομίσματα.

Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του Θεόδωρου Παπαγιάννη ευνοήθηκε από το κλίμα του Μεταμοντερνισμού. Ενθαρρυμένος επέστρεψε σε τοπικές παραδόσεις χρησιμοποιώντας απλά υλικά, απελευθερωμένος από τη αυστηρή συμμόρφωση στα διεθνή ρεύματα. Το έργο του αποπνέει γνησιότητα και αισιοδοξία, κυρίως όμως μια βαθιά ανθρωπιά.

Πηγές

Βουγιούκα Μ. – Μεγαρίδης Β., Οδωνυμικά – Η σημασία των ονομάτων των οδών της Αθήνας, Αθήνα, 1993, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων

Αντωνοπούλου Ζ., Τα γλυπτά της Αθήνας – Υπαίθρια Γλυπτική 1834-2004, Αθήνα, 2003, Εκδόσεις Ποταμός

Κωνσταντίνος Δημαράς, «Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμέλεια Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000

Παπαδερός Αλέξανδρος, Μετακένωσις. Ελλάδα, Ορθοδοξία, διαφωτισμός κατά τον Κοραή και τον Οικονόμο, Εκδόσεις Ακρίτας, 2010