Από πού πήρε το όνομά της η Πλατεία Εξαρχείων; Πως συνδέεται με το Μετόχι του Πανάγιου Τάφου;

Εξάρχεια μια περιοχή συνδεδεμένη με την νιότη, την ελευθερία σκέψης και την διανόηση, κι όμως το όνομά της το χρωστάει σε ένα συντηρητικό- θρησκευτικό θεσμό που διέθετε κτίριο στην περιβόητη πλατεία, στέκι των νεανικών μας χρόνων. 

Στη πλατεία Εξαρχείων στεγαζόταν για ένα  χρονικό διάστημα το Εξαρχείον του Πανάγιου Τάφου, όπως μας πληροφόρησε η ξεναγός του δήμου Αθηναίων, κα Άρτεμις Σκουμπουρδή, κατά την ξενάγηση που πραγματοποιήθηκε  με  αφορμή τον εορτασμό της Αθήνας ως Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου 2018 και την έκδοση του τεκμηριωμένου βιβλίου της «Μοναστηράκι-Πλάκα. Οι γειτονιές των Θεών». 

της Μαρίας Αλιμπέρτη

Μπορεί σήμερα να στεγάζεται στο χώρο που βρίσκεται  το Μετόχι του Πανάγιου Τάφου αλλά η παρουσία του στην περιοχή της Νεαπόλεως, καθόρισε την ονοματολογία της συνοικίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι και η Νεάπολη, σήμερα αποτελεί ξεχωριστή συνοικία, είναι δημιούργημα του πρώτου βασιλιά της Ελλάδος Όθωνα. Στην συνοικία της Νεάπολης εγκαταστάθηκαν φοιτητές αλλά και διανοούμενοι προσδίδοντας τον αέρα ανεξαρτησίας πνεύματος, τον οποίο και διατηρεί μέχρι και σήμερα.

Για την ιστορία υπήρξε ανάγκη να στεγαστεί το Εξαρχείο εντός της πόλης καθώς πολλοί Αθηναίοι επισκέπτονταν τον  Πανάγιο Τάφο, πολλοί ταξίδευαν για  να βαφτιστούν στο ποταμό Ιορδάνη και να αγοράσουν το σάβανο τους, όπως μας εξήγησε η κα.Σκουμπουρδή. Επίσης, άφηναν την περιουσία τους ως κληρονομιά  στην εκκλησία- στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων-, ιδιαίτερα οι άκληροι. Αρχικά λοιπόν το Εξαρχείο στεγάστηκε εντός της Ρωμαϊκής Αγοράς και συγκεκριμένα, στο Ρολόι του Κυρρήστου, γνωστό ως Πύργος των Αέρηδων. Μετά την απελευθέρωση της πόλης από τους Οθωμανούς, μεταφέρθηκε  στην περιοχή της Νεαπόλεως η οποία δημιουργήθηκε από την βασιλική αρχή για τους εγγράμματους και διανοούμενους, ενώ εκεί διέμεναν και φοιτητές του νεοϊδρυθέντος Πανεπιστημίου.

Η κα Σκουμπουρδή επεσήμανε ότι δεν ευσταθεί η άλλη εκδοχή ότι το όνομά τους τα Εξάρχεια το χρωστάνε στον μπακάλη τον Βασίλειο Έξαρχο. Ο εν λόγω έμπορος, από την Κόνιτσα διατηρούσε κατάστημα στην οδό Θεμιστοκλέους και κατά πολλούς σε αυτόν οφείλεται η ονομασία της περιοχής.

Σήμερα το Εξαρχείον στεγάζεται σε ένα νεοκλασικό κτίριο στην Πλάκα, στην συμβολή των οδών Ερεχθέως και Πρυτανείου στους πρόποδες της Ακρόπολης, δίπλα από τον ιερό ναό ων Αγίων Αναργύρων, γνωστό ως Μετόχι του Παναγίου Τάφου. Την ατμοσφαιρική αυλή κατακλύζουν κάθε Μεγάλο Σάββατο οι πιστοί για να λάβουν το Άγιο Φως της Ανάστασης, το οποίο μεταφέρεται από τα Ιεροσόλυμα.

Ο ναός των Αγίων Αναργύρων,εκτιμάται ότι οικοδομήθηκε τον 17ο αιώνα, πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη.  Στους τοίχους, άλλωστε μπορεί κάποιος να εντοπίσει αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, ενώ αρκετά αρχαία σπαράγματα της περιοχής βρίσκονται στην αυλή, μαρτυρώντας την ιστορία του τόπου.

Ο εν λόγω ναός,  σύμφωνα και με την ιστοσείδα religious.gr,  αποτελούσε το καθολικό μονής που ιδρύθηκε το 1651 από τον ιερέα Δημήτριο Κολοκύνθη, γόνο γνωστής αθηναϊκής οικογένειας, στον οποίο ανήκε η έκταση. Σημειώνεται ότι έχουν εντοπιστεί έγγραφα  στα αναφέρεται η δωρεά όλης της περιουσίας του στη μονή, η οποία αρχικά ήταν γυναικεία και αργότερα μετατράπηκε σε ανδρική. Ωστόσο, εξαιτίας της πολιορκίας της Ακρόπολης από τον Βενετό ναύαρχο Φρατσέσκο Μοροζίνι, το 1687, το μοναστήρι ερημώθηκε. Υπολογίζεται ότι το 1760 αγοράστηκε από τον τότε έξαρχο του Παναγίου Τάφου στην Αθήνα αρχιμανδρίτη Ιάκωβο και έγινε μετόχιο του Παναγίου Τάφου. Το 1858 οικοδομήθηκε η έδρα της Εξαρχίας του Παναγίου Τάφου. Στον χώρο της μονής υπήρχαν και οι τάφοι μελών της ελληνικής αυτοκρατορικής οικογένειας των Παλαιολόγων. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι τις μέρες μας έχουν διατηρηθεί κάποια από τα κελιά της παλαιάς μονής και ένα πηγάδι.