Ποιό φημισμένο ναό έκτισε η πόλη της αρχαίας Φιγαλείας; Τα ερείπια ποιανού άλλου ναού σώζονται στο χώρο της αρχαίας πόλης;

Ακμαία και πολύ σημαντική πόλη της αρχαίας Αρκαδίας ήταν η Φιγάλεια, κοντά στην οποία κτίστηκε ο περίφημος ναός του Επιικουρίου Απόλλωνος, που σώζεται μέχρι σήμερα και προκαλεί τον θαυμασμό των ξένων και Ελλήνων.

Ο αρχαίος οικισμός της Φιγαλείας βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τα σύγχρονα χωριά Φιγαλεία και Περιβόλια του σημερινού νομού Ηλείας, στην όμορφη κοιλάδα του ποταμού Νέδα, το μοναδικό ποτάμι με θηλυκό όνομα στην Ελλάδα (ο ποταμός πήρε το όνομά του από τη νύμφη Νέδα).

Οικιστής της πόλης ήταν ο Φίγαλος, ένας από τους 50 γιους του Λυκάονα, εγγονός του Πελασγού. Το όνομα της πόλης προέρχεται από τον οικιστή της ή από τη νύμφη Φιγάλεια. Σύμφωνα με τον αρχαίο ιστορικό Παυσανία, οι αρχαίοι Σπαρτιάτες κατέλαβαν την πόλη μετά από πολιορκία και σφαγή πολλών κατοίκων (οι σύγχρονοι ιστορικοί τοποθετούν αυτό το γεγονός στο 659 π.Χ.). νων τουριστών.  

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου 

Oι επιζώντες Φιγαλείς, χάνοντας την ελευθερία τους, εγκατέλειψαν την πατρίδα τους και πήγαν στην Αθήνα. Μετά από λίγα χρόνια ζήτησαν χρησμό από το μαντείο των Δελφών για το αν θα ανακτήσουν την πατρίδα και την ελευθερία τους, πολεμώντας τους Σπαρτιάτες.

Η Πυθία τους απάντησε ότι δεν βλέπει κάτι τέτοιο, εκτός εάν προσφερθούν εκατό Ορεσθάσιοι εθελοντές να πολεμήσουν, οι οποίοι όμως θα πεθάνουν όλοι. Πράγματι, 100 Ορεσθάσιοι πολέμησαν και πέθαναν όλοι, δίνοντας την ελευθερία στους Φιγαλείς (Παυσανίας, Αρκαδικά 39, 2-4). 

Οι Φιγαλείς για να θυμούνται την υπέρτατη προσφορά των εκατό Ορεσθασίων ανήγειραν στήλη που έγραφε:

«Πολυάνδριον Ορεσθασίων μη θαύμαζε, ξείνε. Αρκάδες εσμέν. Αυτόκλητοι γαρ θάνατον ελόντες, Φιγαλεύσιν ελευθερίην έδομεν»,

δηλαδή:

«Το πολυάνδριο των Ορεσθασίων μη θαυμάζεις ξένε. Αρκάδες είμαστε. Αφού μόνοι μας τον θάνατο διαλέξαμε, στους Φιγαλείς δωρίσαμε τη λευτεριά». 

Ο  Ναός του Απόλλωνος Επικουρίου

Οι Φιγαλείς είχαν δύο ιερά βουνά: Το Κωτίλιον όρος, όπου έκτισαν τον ναό του Επικούρειου Απόλλωνα και το Ελάιον όρος (νότια από το σημερινό χωριό Στόμιο), στη νότια πλευρά του οποίου υπήρχε μια σπηλιά, όπου λατρευόταν η Μέλαινα Δήμητρα.

Οι κάτοικοι της σημαντικής αρκαδικής στην αρχαιότητα Φιγαλείας, είχαν τον έλεγχο του Ιερού του Απόλλωνος στην περιοχή Βάσσες, σε απόσταση περίπου 7 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης τους. Προς τιμή του θεού - συμπαραστάτη στα δεινά ανήγειραν λατρευτικό κτήριο γνωστό ως ο Ναός του Απόλλωνος Επικουρίου. Το οικοδομικό επίτευγμα των Φιγαλέων διασώθηκε και συνιστά έναν από τους καλύτερα διατηρημένους ναούς της κλασσικής εποχής. Μάλιστα συγκαταλέγεται στον Κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. 

Η διαδοχική επίσκεψη αφενός στο Ναό του Επικουρίου Απόλλωνος, αφετέρου στα λείψανα της αρχαίας πόλης της Φιγάλειας ή αντιστρόφως, θα επιτρέψει στο σημερινό περιηγητή την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν αυτοί οι δυο πόλοι και θα του προσφέρει την ολοκληρωμένη εικόνα της λειτουργίας τους κατά την αρχαιότητα.

Το Ιερό της Αρτέμιδος "Σώτειρας" και η πηγή της Νέδας

Στη Φιγαλεία υπήρχε ακόμη το Ιερό της Αρτέμιδος "Σώτειρας", με λίθινο άγαλμα της θεάς, και γυμναστήριο με ωραιότατα αγάλματα του Ερμή. Επίσης στην αγορά της πόλης υπήρχε άγαλμα του  Αραχίωνα, ολυμπιονίκη στο άθλημα παγκράτιον σε δύο Ολυμπιάδες. Ο Αραχίωνας είχε πεθάνει κατά την διάρκεια του τελικού με τον Κρεύγεα, αλλά οι Ελλανοδίκες τον ανακήρυξαν νικητή γιατί ο αντίπαλος του χρησιμοποίησε αντικανονικές λαβές, οι οποίες επέφεραν και τον θάνατο του Αραχίωνα.

Στην περιοχή υπάρχει επίσης η πηγή της Νέδας. Σύμφωνα με την μυθολογία όταν η Ρέα γέννησε τον Δία στο όρος Λύκαιο, οι νύμφες Νέδα, Θεισό και Αγνώ έκρυψαν το βρέφος για να γλιτώσει από τον πατέρα του, Κρόνο, ο οποίος έτρωγε τα παιδιά του. Επειδή η Αρκαδία τότε ήταν ξερή, χωρίς νερά, η Ρέα κτύπησε με το ραβδί της το χώμα και βγήκε νερό. Αυτή η πηγή, καθώς και το ποτάμι που δημιουργήθηκε, ονομάστηκαν Νέδα. 

Σήμερα στον χώρο της αρχαίας Φιγαλείας σώζονται ερείπια του ναού της Αρτέμιδος, με έναν εντυπωσιακό βωμό. Στη γύρω περιοχή διακρίνονται εύκολα τα τείχη του οχυρωματικού περιβόλου, πάνω από τις απότομες πλαγιές και τους λόφους που κάποτε ήταν γεμάτοι με τα αμπέλια των Φιγαλείων. 

Πηγές 

Παυσανίας, Αρκαδικά 39, 2-4

http://arcadia.ceid.upatras.gr

Κωνσταντίνος Β. Αντωνόπουλος, Αρχαιολόγος

http://odysseus.culture.gr