Ποια αρχαία ελληνική πόλη σώζεται στο μακρινό Αφγανιστάν;

Πώς ήταν άραγε μια αρχαία ελληνική πόλη στα βάθη της Ασίας; Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα μας την δίνουν τα ευρήματα της Αλεξάνδρειας επί του Ώξου, η οποία ιδρύθηκε κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και συνδύασε τέλεια το αρχαίο ελληνικό πνεύμα με τον ανατολίτικο τρόπο ζωής. Τo ταξίδι μας στο χρόνο συνεχίζεται στα βάθη της Ασίας, κάνουμε στάσεις σε αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικά μνημεία, η περιπέτειά μας φθανει στην περιοχή Αϊ Χανούμ του βορείου Αφγανιστάν.

  

Του Ανδρέα Αναγνωστόπουλου

Αρχαιολογικά ευρήματα

Από τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή προκύπτει ότι η Αλεξάνδρεια επί του Ώξου εκτείνεται 2 χιλιόμετρα σε μήκος και 1,5 χιλιόμετρο σε πλάτος, ενώ χωρίζεται σε άνω και κάτω πόλη, όπως οι περισσότερες αρχαίες ελληνικές πόλεις. Χαρακτηριστικό είναι ότι υπάρχει μια κεντρική οδός και τα περισσότερα κτίρια έχουν αρχαία ελληνική τεχνοτροπία, ενώ το πολεοδομικό σχέδιο δεν είναι αυστηρά ιπποδάμειο, αλλά έχει και περσικές επιρροές. 

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τέσσερις οικοδομικές φάσεις της πόλης:  

Η πρώτη καλύπτει τις τελευταίες δεκαετίες του 4ου αιώνα π.Χ., ενώ η δεύτερη άρχισε τις πρώτες δεκαετίες του 3ου αιώνα π.Χ. Πιθανώς η δεύτερη φάση συνδέεται με την εκστρατεία του Αντιόχου Α΄ εναντίον των νομαδικών φυλών της περιοχής.

Η τρίτη φάση άρχισε γύρω στο 170 π.Χ., όταν ο Ευκρατίδης, πρώτα ως στρατηγός και αργότερα ως ηγεμόνας, έκτισε την πρωτεύουσά του εκεί. Όσο για την τέταρτη φάση, χρονολογείται περίπου στο 145 π.Χ., όταν η πόλη αλώθηκε από ξένους εισβολείς.

Ηρώον και ναοί

Στο κέντρο της κάτω πόλης βρίσκεται το Ηρώον του Κινέα, ένα ιερό που πιθανότατα ήταν αφιερωμένο στον ιδρυτή της Αλεξάνδρειας επί του Ώξου. Αρχικά, το ιερό ήταν μικρό, αλλά αργότερα προστέθηκε ένας πρόναος και μια εξωτερική αυλή. Εντός του ιερού υπήρχαν επιγραφές με συμβουλές για τους πολίτες, ρητά που αποδίδονται στον Κλέαρχο, Έλληνα φιλόσοφο της περιπατητικής σχολής.

Παράλληλα, ορισμένοι ναοί ανακαλύφθηκαν κοντά στο ηρώον και άλλο ένα ιερό έξω από την πόλη. Υπάρχει ένα μαυσωλείο κοντά στο ηρώον και νοτιότερα, ένας ναός, στον οποίο βρέθηκε ένα μεταλλικό ανάγλυφο της φρυγικής θεάς Κυβέλης και του θεού Ήλιου. Σε αυτόν τον ναό βρέθηκε επίσης ένα γιγαντιαίο άγαλμα του Δία, που αναγνωρίστηκε από τον κεραυνό στο σανδάλι του.

Ανάκτορο και γυμνάσιο

Το ανάκτορο που ήρθε στο φως στην Αλεξάνδρεια επί του Ώξου είναι υπόδειγμα αρχιτεκτονικής. Βρίσκεται στο κέντρο της αρχαίας πόλης, κοντά στους ναούς. Κατασκευάστηκε κατά την τρίτη οικοδομική φάση και ανήκε σε ένα μεγαλύτερο οικοδομικό συγκρότημα.

Στην κύρια είσοδο του παλατιού υπήρχαν 160 κίονες, ύψους 10 μέτρων και κατανεμημένες σε τρεις σειρές.

Το παλάτι είναι κτισμένο σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά ελληνιστικά και περσικά πρότυπα, ενώ σε ορισμένα σημεία μοιάζει με το ανάκτορο του Πέρση αυτοκράτορα Δαρείου στα Σούσα. Σε αυτό το οικοδομικό συγκρότημα βρέθηκε επίσης θησαυροφυλάκιο που περιείχε πολλά όστρακα (αττικού και ινδικού τύπου νομίσματα με επιγραφές).

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ακόμη ένα γυμνάσιο, στο οποίο βρέθηκε, μεταξύ άλλων, άγαλμα του αγγελιοφόρου θεού Ερμή, που ήταν επίσης προστάτης των εμπόρων και των αθλητών. Στον ίδιο χώρο εντοπίστηκε ακόμη ένα άγαλμα του Ηρακλή.

Τοποθεσία

Η Αλεξάνδρεια επί του Ώξου προστατευόταν με τείχη ύψους 12 μέτρων, καθώς βρισκόταν σε στρατηγική θέση, κοντά σε έναν δρόμο που περνούσε πάνω από τον ποταμό Ώξο. Το εν λόγω ποτάμι αποτελούσε φυσικό σύνορο ανάμεσα στους νομάδες του βορρά και το Ελληνοβακτριανό βασίλειο στο νότο.

Ιστορία

Φαίνεται ότι η Αλεξάνδρεια επί του Ώξου ήταν κοσμοπολίτικη πόλη του Ελληνικού βασιλείου της Βακτριανής, που εξουσιαζόταν από μια ελληνική ελίτ, αλλά κατοικείτο κυρίως από ντόπιους, Βακτρίους και Ινδούς. Ο πολιτιστικός συγκρητισμός πιθανώς ήταν μια πραγματικότητα εκεί, με ελληνοπερσικούς θεούς, ανεπτυγμένο εμπόριο και αγαθά από κάθε γωνιά της κεντρικής Ασίας.

Εξάλλου, η πόλη βρισκόταν πάνω στον τεράστιο εμπορικό δρόμο, ο οποίος εκτεινόταν από την Ινδία, τη Κίνα και τους νομάδες που κατείχαν τον χρυσό από την οροσειρά Αλτάι, έως την Αυτοκρατορία των Πάρθων και την Μεσόγειο. 

Αφού κτίστηκε στην αρχή της ελληνιστικής περιόδου, η πόλη πρέπει να μεγάλωσε από τους Σελευκίδες και κατόπιν από τους ηγεμόνες του πρώτου Ελληνοβακτριανού βασιλείου. Όταν ο Ευκρατίδης έκανε καριέρα ως στρατηγός στη Σογδιανή, πιθανώς εγκατέστησε την εξουσία του στην Αλεξάνδρεια επί του Ώξου. Η ανάπτυξη της πόλης συνεχίστηκε όταν ο Ευκρατίδης έγινε βασιλιάς, κτίζοντας το παλάτι που ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές.

Πηγές

https://brewminate.com

Bernard, P, “Alexandre et Aï Khanoum,” Journal des Savants Vol.2 1982: 125-138.

Cabouat, P., Moreau, A. Eurasia – L’Alexandrie oubliée. (NHK – France 5 – Point du Jour, 2004), (Documentary).

François Widemann. Les successeurs d’Alexandre en Asie centrale et leur héritage culturel.(Riveneuve, 2009).