Το Ιράν των Θεών και των Πολέμων: Τι αποκαλύπτει το βιβλίο για τη Δύναμη της Γεωγραφίας

 Πόλεμοι, πίστη, φυλές, βουνά, συμφέροντα. Όλα χαραγμένα πάνω στη γη όπως οι φλέβες κάτω από το δέρμα — και η γεωγραφία, αμίλητη και σμιλεμένη από αιώνες, εκμυστηρεύεται την αλήθεια που οι ηγέτες συχνά αποφεύγουν να κοιτάξουν.

Στο βιβλίο του Η Δύναμη της Γεωγραφίας, ο Τιμ Μάρσαλ δεν μας προσφέρει απλώς έναν χάρτη· μας προσφέρει τον ίδιο τον παλμό των εθνών. Μέσα από τα λόγια του ξετυλίγονται ιστορίες κρατών που δεν πλάθονται μόνο από τους ανθρώπους αλλά —και κυρίως— από τα βουνά, τα ποτάμια, τις ερήμους και τις ακτές τους. Η γεωγραφία δεν είναι σκηνικό· είναι η ίδια η αφήγηση. Στιο βιβλίο αυτό σε δέκα κεφάλαια αποκαλύπτονται χώρεες όπως είναι η Αυστραλία, το Σαχέλ, η Ελλάδα, ηΤουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Ιράν, η Αιθιοπία, η Σαουδική Αραβία, η Ισπανία και το Διάστημα.

Το Ιράν: Ποιο το αννάγλυφό του;

Και το Ιράν — η αρχαία Περσία — ξεχωρίζει σε αυτή την αφήγηση όχι μονάχα για το έδαφος που κατοικεί, αλλά για τον τρόπο που το έδαφος αυτό διαμόρφωσε την πίστη, τη μνήμη και την πολιτική του. Ένας τόπος στον οποίο η θεοκρατία είναι γεωγραφικό γεγονός όσο και πνευματική επιλογή. Εκεί το τουρμπάνι αντικαθιστά το στέμμα, αλλά και τα δύο ανήκουν σε αιώνες παράδοσης, προδοσίας και επιβίωσης.

Ο Μάρσαλ γράφει με τη διαύγεια του ρεπόρτερ και την ψυχή ενός περιηγητή. Μας δείχνει ότι για να κατανοήσουμε τον σημερινό κόσμο, δεν αρκεί να ακούμε τις ειδήσεις. Πρέπει να διαβάζουμε το ανάγλυφο της γης — και να αφουγκραζόμαστε τις σκιές που ρίχνει πάνω στα έθνη.

Βιβλίο, ένα ταξίδι χωρίς βαλίτσες

Μόνο με πυξίδα την περιέργεια και αποσκευή την ιστορία, το Ιράν, η αρχαία Περσία, θα καταλάβετε ότι  δεν είναι μια απλή χώρα. Είναι μια ιδέα, ένας θρύλος, ένας θεατρικός τόπος στον οποίο το παρελθόν δεν ξεθωριάζει ποτέ. Στην σκιά των Ζάγκρος και των Ελμπούρζ, ανάμεσα σε μιναρέδες και πετρελαιοπηγές, ζει ένα έθνος που φέρει στην ψυχή του πληγές αυτοκρατορικές και επιθυμίες θεϊκές.

Οι οροσειρές του δεν είναι μόνο γεωγραφικά όρια —είναι ψυχολογικά τείχη. Μέσα τους φυλάσσονται μνήμες αιώνων, πεισματάρικα όνειρα, εθνική περηφάνια, αλλά και φόβος. Φόβος μήπως η Ιστορία ξαναγράψει το σενάριο χωρίς αυτόν τον λαό.

Από τον Μέγα Αλέξανδρο μέχρι την BP, από τη χλιδή των Περσών βασιλέων μέχρι την καταχνιά της SAVAK, το Ιράν συνεχώς πέφτει και σηκώνεται, κρατώντας σφιχτά ένα όραμα που ο υπόλοιπος κόσμος δυσκολεύεται να κατανοήσει: κυριαρχία χωρίς υποτέλεια, θρησκεία ως πολιτική, πολιτική ως θρησκεία.

Όταν η επανάσταση ξέσπασε σαν σιροκάνι στην έρημο, δεν έφερε απλώς αλλαγή καθεστώτος. Ήταν μια πομπή πίστης και εκδίκησης, μια τελετουργία κάθαρσης για την ψυχή ενός λαού. Και το τουρμπάνι που αντικατέστησε το στέμμα δεν ήρθε για να διευκολύνει —ήρθε για να υπενθυμίσει.

Η αφήγηση

Ο Μάρσαλ, με λόγο καθάριο και βλέμμα πολυταξιδεμένο, δεν απλώς αναλύει. Ψάχνει να αγγίξει την καρδιά της γης, να δει τον χάρτη σαν ποίημα —και το Ιράν είναι ένας στίχος από αυτούς που δεν λέγονται φωναχτά, αλλά καίνε σιγανά. Κι όπως κάθε ποίημα, χρειάζεται ανάγνωση με ψυχή, όχι μόνο με μάτια.

Μετά το 1979, κάθε μικρή πράξη —από την ένδυση μέχρι τη σκέψη— απέκτησε πολιτική βαρύτητα. Η γυναίκα χωρίς χιτζάμπ έγινε σύμβολο αμφισβήτησης. Ο φοιτητής που διάβαζε φιλοσοφία υπό το φως ενός κορανιού, θεωρήθηκε απειλή. Το κυνήγι της ιδεολογικής καθαρότητας πέρασε από το μελάνι στα όπλα, από τις λέξεις στις φυλακές.

Στους δρόμους της Τεχεράνης, η Ιστορία και η Επανάσταση περπατούν πλάι-πλάι, με το βλέμμα γυμνό από αθωότητα. Τα σοκάκια μυρίζουν γιασεμί και σκόνη. Οι φωνές είναι ήπιες, αλλά κάτω από το δέρμα τους κυλάει το αίμα των μαρτύρων.

Η καταπίεση ντύθηκε με θρησκευτικά σύμβολα και πέρασε στην καθημερινότητα ως συνήθεια. Ο φόβος έγινε μέρος της αστικής αρχιτεκτονικής — σαν τις μεγάλες αφίσες των μαρτύρων του πολέμου με το Ιράκ ή τις τεράστιες προσωπογραφίες των αγιατολάχ που αγρυπνούν, σιωπηλά, πάνω από τις ταράτσες.

Κι όμως, μέσα σε αυτή την ασφυξία, επιβιώνει ένα αδάμαστο πνεύμα. Στους τοίχους εμφανίζονται ποιήματα. Στις φωνές ακούγεται μουσική που δεν επιτρέπεται. Οι γυναίκες, με τα μαντίλια μισοφορεμένα, κρατούν βιβλία στο χέρι και ελπίδα στην καρδιά.

Το Ιράν συνεχίζει —διχασμένο, περήφανο, παθιασμένο. Και καθώς οι υπόλοιποι κοιτούν το Ιράν με καχυποψία ή φόβο, εκείνο συνεχίζει να κοιτά τον εαυτό του με το βλέμμα ενός πολιτισμού που πάντα επιστρέφει· γιατί ποτέ δεν έφυγε.